HsS_4_1

Henryków
1227-1810
Kwitnące centrum osadnictwa na Dolnym Śląsku

Inicjatorem założenia klasztoru w Henrykowie (łac. Heinrichovium) u podnóża Wzgórz Strzelińskich nad rzeką Oławą był wrocławski kanonik Mikołaj z Krakowa, notariusz kancelarii piastowskiego księcia Henryka Brodatego. Mikołaj chciał przeznaczyć swoje dobra dziedziczne w Małopolsce na ufundowanie klasztoru. W roku 1277 liczący 12 zakonników konwent założycielski opactwa Lubiąż przybył do Henrykowa.
Nazwany od imienia władcy klasztor jest drugą filiacją Lubiąża i drugim klasztorem cysterskim na Śląsku.
Książę wyposażył nowe założenie w rozległe posiadłości ziemskie, sięgające aż do Wielko- i Małopolski. Duża część tych terenów musiała być dopiero zamieniona na ziemię orną. W pierwszym stuleciu swojej działalności mnisi starali się o planową rozbudowę najbliższej okolicy i zakupili szereg sąsiadujących z klasztorem dóbr ziemskich. Zasiedlili oni m.in. lasy u podnóża Gór Sowich oraz koło Bolkowa i dzięki dobrym wynikom ekonomicznym mogli zrezygnować ze swoich dalej położonych i rozproszonych majątków. Poprzez zakładanie wsi na prawie niemieckim oraz włączenie dawnych słowiańskich folwarków w planowe struktury osadnicze stał się klasztor ważnym centrum na Dolnym Śląsku. Do dzisiaj w okolicach klasztoru widoczne jest piętno cysterskiego systemu osadnictwa.
Kościół i budynek klasztoru zostały zniszczone podczas najazdu Mongołów w 1241 roku. Efekty odbudowy zniweczyły wojny husyckie. W okresie reformacji brak nowicjuszy oraz wystąpienia z klasztoru doprowadziły do całkowitego upadku konwentu. Tylko dzięki napływowi wypędzonych z Wielkopolski mnichów kolońskich z opactwa w Wągrowcu (1553 r.) Henryków mógł się uratować
Po zawirowaniach i zniszczeniach wojny trzydziestoletniej nastąpiło ekonomiczne i duchowe odrodzenie klasztoru pod rządami opata Melchiora Wenzela (1656-1680). Opat Heinrich III Kahlert (1681-1702) przebudował w stylu barokowym i powiększył dawny gotycki kościół klasztorny oraz sam klasztor.
W roku 1699 opat nabył zniszczone w czasie wojen tureckich opactwo Zirc koło Veszprém na Węgrzech, które po odrestaurowaniu pozostawało w unii personalnej i administracyjnej z Henrykowem. Przejęcie władzy na Śląsku przez Prusy w roku 1742 nie pozwoliło na dalszy rozwój opactwa. Wysokie podatki i ograniczenie przez państwo liczby nowych powołań doprowadziły do zachwiania podstaw egzystencji zakonu. Nad ostatnimi latami przed sekularyzacją zaciążyły wewnętrzne spory wokół opactwa Zirc. Zarówno władze pruskie jak i węgierskie były wrogo nastawione do śląsko-węgierskiego dwuklasztoru.

O opacie Heinrichu III Kalercie (1681-1702)
„Rządy tego mocnego słowem i czynem prałata nazwane będą złotym wiekiem klasztoru (…) Bacząc przede wszystkim na to, aby wprowadzić i kultywować surowe obyczaje wśród braci, jednym z jego pierwszych zarządzeń już w dniu objęcia urzędu było nałożenie klątwy na powszechne w klasztorze spożywanie gorzałki, a nadto nakazał, aby odtąd nikt bez wyraźnego zezwolenia nie ważył się przestąpić progu refektarza w celu folgowania sobie tym uciechom.” Wilhelm Pfitzner: Studia nad historią byłego wielkoksiążęcego klasztoru cystersów w Henrykowie koło Ziębic na Śląsku, Wrocław 1846, str. 202

Liber fundationis clausteri santae Mariae Virginis Heinrichow, Gründungsbuch des Klosters Heinrichau, Klosterchronik nach 1250 bis 1310, nach Gustav A. Stenzel, Breslau 1854

Klasztor książęcy w Henrykowie/[Ziębice]. Miedzioryt kolorowany Friedricha Bernharda Wernera, Norymberga, 1738 r.

Epitafium na kościele klasztornym upamiętniające wypędzenie mnichów kolońskich z opactwa Wągrowiec, Wielkopolska. Fot.: Nicola Remig

Fresk na sklepieniu parlatorium z przedstawieniem opactwa Henryków i opactwa Zirc na Węgrzech.
Fot.: Romuald M. Sołdek

Herb cystersów opactwa Henryków (po lewej) i Zirc (po prawej), fot.: Romuald M. Sołdek

dalej

Węgierskie opactwo Zirc, 2010.
Fot.: Norbert Spannenberger