HsS_5_1

Kamieniec Ząbkowicki
1210 (1246)- 1810
Strategicznie ważna miejscowość nad Nysą Kłodzką

Trzecie założenie cysterskie na Śląsku, Kamieniec Ząbkowicki, wywodzi swój początek z pogranicznej fortecy królów czeskich. Skalisty płaskowyż (czes. kâmen = kamień) na północny wschód od Barda na terenach zalewowych Nysy Kłodzkiej stanowił strategicznie ważny punkt dla obrony czeskich zdobyczy przed polskimi Piastami. W XIII wieku tereny te przeszły na własność śląskiego rodu Pogorzelów. W 1210 roku w Kamieńcu Ząbkowickim zostaje założone opactwo oo. augustianów z Wrocławia. Spory wewnętrzne sprawiły, że biskup wrocławski Tomasz I (1232-1268) usunął augustianów z klasztoru i przekazał go opatowi z Lubiąża.

W roku 1246 cystersi wprowadzili się do opuszczonych budynków. Wykorzystali oni przywilej osadniczy Pogorzelów z 1230 roku i dzięki przemyślnej koncepcji ekonomicznej stworzyli solidne podstawy swojej egzystencji. Ich majątki ziemskie rozciągały się od granicy z Czechami aż do Ząbkowic Śląskich, Ziębic i Paczkowa. O randze opactwa świadczy budowa monumentalnego, późnogotyckiego kościoła halowego p.w. Wniebowzięcia Matki Boskiej. W XVIII wieku kościół został poddany barokizacji i bogato wyposażony.

W 1334 książę Bolko II Ziębicki nadał klasztorowi jurysdykcję świecką na terenach należących do klasztoru. Ten pozytywny proces zakłócił w następnym stuleciu najazd husytów. Reformacja miała negatywny wpływ na dalsze istnienie klasztoru. W czasie wojny trzydziestoletniej ze względu na swoje strategiczne położenie klasztor ucierpiał bardziej niż pozostałe śląskie cystersje. Następnym opatom, szczególnie Kasparowi Kalesowi (1661-66), Augustinowi Neudeckowi (1681-1702) oraz Gerhardowi Wojwodzie (1702-1732) udało się odbudować zrujnowany klasztor. Kościół przy opactwie, którego mury oparły się wszystkim pożarom, został odrestaurowany, zaś budynek klasztoru przebudowany i powiększony. W pobliżu powstał nowoczesny browar, piekarnia oraz budynek bramny z kamiennym mostem nad fosą, karczma oraz folwark. Na ziemiach należących do klasztoru budowano nowe kościoły i plebanie. Liczba członków konwentu wzrosła do 43.
Wraz z przejęciem Śląska przez Prusy klasztor popadł w długi. Pozostałe cystersje musiały wesprzeć Kamieniec Ząbkowicki nieoprocentowaną pożyczką. Również bezgranicznie oddany królowi Fryderykowi II opat Tobias Stusche (1742-1757) nie był w stanie zredukować płatności. W ostatnich latach przed rozwiązaniem mnisi wegetowali z dnia na dzień.

Cytat: „Rozmawiano raz przy królewskim stole o heretykach, król spojrzał uważnie na opata i spytał go, Tobias! Jak myślisz, czy ja też jestem heretykiem? Wasza Królewska Mość! odpowiedział opat, ja przecież nie wiem, w co Pan wierzy.”
Anegdota o spotkaniu króla Prus Fryderyka II z opatem Tobiasem Stusche, w: Krótka historia dawnego opactwa cystersów w Kamieńcu Ząbkowickim na Śląsku, przez członka tegoż opisana, Kłodzko 1817 r.

Opat Augustin Neudeck (1681-1702).
Fot.: Arne Franke

Opat Tobias Stusche (1742-57).
Fot.: Arne Franke

Freski sklepienne w prałaturze, Klasztor macierzysty Lubiąż, Herb cystersów.
Fot.: Jürgen Remig

Fryderyk w kościele w Kamieńcu. Drzeworyt Ludwiga Burgera (1825-1884). Heimatkreisarchiv Frankenstein, Gütersloh

Ornat (tzw. skrzypcowy), ufundowany przez króla Fryderyka II Pruskiego, ok. 1745 r. Muzeum Kamieniec Ząbkowicki.
Fot.: S. Gnaczy

Kielich opata Tobiasa Stusche, Muzeum Narodowe we Wrocławiu. Fot.: A. Podsławsa

dalej