HsS_6_1

Krzeszów
1242 (1292) – 1810
„Wielkoksiążęcy” klasztor na pograniczu z Czechami

Początki klasztoru Krzeszów sięgają do połowy XIII wieku. Księżna Anna Śląska, wdowa po piastowskim księciu Henryku II, ufundowała w dolinie rzeki Zadrna probostwo dla benedyktynów z Opatowic/Czechy. Za nimi przybyli w 1292 roku cystersi z Henrykowa, którzy kolonizowali i cywilizowali tereny dawnych lasów granicznych między Czechami a Śląskiem. Książę świdnicko-jaworski Bolko I powiększył fundację swojej babki Anny i bogato wyposażył ją w dobra ziemskie. Majątek klasztoru Krzeszów obejmował w XIV wieku terytorium sięgające bram Świdnicy, Dzierżoniowa, Strzegomia i Jeleniej Góry. „Wielkoksiążęcy klasztor Krzeszów” stawał się kulturalnym centrum Śląska. Dzięki sukcesom gospodarczym ilość należących do klasztoru wsi wzrosła do 42. Miasta klasztorne Lubawka i Chełmsko Śląskie oraz probostwa Cieplice Śląskie-Zdrój i Wierzbna aż do 1810 roku były własnością klasztoru. W czasie wojen husyckich 1426-1427 oraz podczas wojny trzydziestoletniej ziemie zakonu zostały zniszczone i spustoszone.

Z nastaniem opata Bernharda Rosy (1660-1696) rozpoczął się okres wewnętrznego i zewnętrznego odrodzenia. Opat wspierał twórców muzyki i poezji. Hojnie wspierał lekarza i mistyka Angelusa Silesiusa (1624-1677). Krzeszowskie gimnazjum zakonne było ważnym ośrodkiem kształcenia młodzieży. Dzięki rozkwitającemu przemysłowi lniarskiemu klasztor i poddani osiągnęli dobrobyt.

Powstały reprezentacyjne budowle o ogromnej wartości artystycznej: kościół św. Józefa, kościół przy opactwie oraz budynek konwentu. Skupiająca budowniczych, rzeźbiarzy, malarzy i rzemieślników z Czech, Austrii oraz Śląska grupa twórców zajmujących się budową i rozbudową klasztoru w Krzeszowie wyróżniała się wysokim poziomem artystycznym. Na szczególna uwagę zasługują tu dzieła Michała Willmanna, Georga Wilhelma Neunhertza, Ferdinanda Maximiliana Brokoffa, Antona Dorazila, Petera Johanna Brandla oraz Felixa Antona Schefflera. Jako Vicarius Generalis cystersów na Śląsku mógł Bernhard Rosa zreformować także stare prawo spadkowe mnichów.

W roku 1742 Krzeszów przypadł Prusom. Zaplanowana z rozmachem budowa nowego klasztoru nie została w pełni zrealizowana. Wytyczenie nowych granic doprowadziło do upadku handlu z Czechami, warunki życia poddanych dramatycznie się pogorszyły. Przez wysokie pruskie zobowiązania kontrybucyjne Krzeszów popadł w kłopoty finansowe, które przypieczętowały jego upadek ekonomiczny. Dla tradycyjnego miejsca kultu rozpoczęła się „długa, bolesna agonia”, którą skończyła się kasatą w 1810 roku.

Cytat: „Kościół przy opactwie w Krzeszowie jest, jeśli można to tak nazwać, pozdrowieniem na pożegnanie czasów austriackich dla Śląska.” Theodor Heuß: „Oni przybyli z Czech, Wiednia, Tyrolu”, w: Nikolaus von Lutterotti: Nieznany Krzeszów, opowieści klasztorne z dawnego Krzeszowa, na nowo opr. i wyd. przez ojca Ambrosiusa Rose, Wolfenbüttel 1962

Kościół św. Józefa, Szukanie schronienia (autoportret Michała Willmanna jako gospodarza). Fot.: Jürgen Remig

Herb Krzeszowa na młynie klasztornym parafii Wierzbno. Fot.: Archiwum klasztorne Wimpfen

Krzeszów, Projekt budowy w stylu barokowym. Archiwum klasztorne Wimpfen

Krzeszowski obraz Matki Boskiej Łaskawej (ikona XIV w.). Fot.: Archiwum klasztorne Wimpfen

Portret opata Bernharda Rosy w Gimnazjum Państwowym w Kłodzku. Fot.: Archiwum klasztorne Wimpfen

Opat Innocenz Fritsch (1727-1734) i opat Bendikt II Seidel (1734-1763), budowniczowie kościoła NMP w Krzeszowie. Fot.: Roland Grisar

Angelus Silesius (1624-1677). Fot.: Muzeum Tkactwa Dolnośląskiego, Kamienna Góra

dalej