HsS_8_1

Klasztor Rudy
1258-1810
Piastowskie założenie na Górnym Śląsku

Założenie klasztoru cystersów Rudy sięga czasów piastowskiego księcia Władysława I Opolskiego (1246-1281), który obdarzył zakon rozległymi lasami i dochodowymi dobrami. Klasztor został zasiedlony przez mnichów z opactwa Jędrzejów w Małopolsce, filii burgundzkiego Morimond. Dzięki pracowitości i umiejętnościom gospodarowania udało się mnichom w krótkim czasie zamienić ten teren w kwitnąca krainę.
Ten początkowo polski klasztor już wkrótce zaangażował się w kolonizację tych obszarów i wspierał napływ niemieckich osadników. Do XV wieku klasztor Rudy ciągle powiększał swoje majątki ziemskie. Poddany później barokizacji kościół klasztorny pochodzi z okresu koniunktury budowlanej po najeździe Mongołów w 1241 roku. Dzięki niemieckim nowicjuszom, pochodzącym głównie z miast Górnego Śląska i z Małopolski, konwent coraz bardziej nabierał niemieckiego charakteru. Ludność okolicznych wsi klasztornych mówiła jednak przeważnie po polsku. Dopiero wraz z rosnącymi słowiańskimi wpływami w miastach Górnego Śląska zmieniał się również skład narodowościowy konwentu. W roku 1510 opat Nicolaus IV Toboli nabył pontyfikalia.
W okresie wojen husyckich klasztor w Rudach mniej ucierpiał niż klasztory cysterskie na Dolnym Śląsku, poniósł natomiast duże straty w czasie wojny trzydziestoletniej. Radykalne zmiany zaszły po reformacji, lecz ze względu na protestancki charakter miast brakowało nowych powołań. Klasztor przeżywał upadek dyscypliny monastycznej, popadł w poważne kłopoty gospodarcze, stracił więź z centralą i stał się całkowicie zależny od biskupa diecezjalnego.
Na polecenie opata generalnego Rudy zostały w roku 1616 podporządkowane dolnośląskiemu wikariuszowi zakonnemu cystersów. Odbudową zniszczonego klasztoru zajął się opat Emanuel Pospel (1648-1679). Przywrócił on dyscyplinę zakonną, a w kwestiach gospodarczych postawił na zakładanie przedsiębiorstw przemysłowych, w tym kilku hut żelaza, hutę szkła, potażarnię, kuźnię miedzi, bielarnię i ciągarnię drutu. Dzięki temu Rudy w XVIII wieku przeżywały nowy okres rozkwitu. W 1744 roku zostało powołane do życia gimnazjum humanistyczne, które cieszyło się dobrą opinią zarówno wśród niemieckich, jak i polskich uczniów. Licząca 18000 woluminów biblioteka klasztorna zawierała dużą ilość wybitnych dzieł literatury klasycznej. Nałożone na klasztor przez Prusy po 1741 roku wysokie kontrybucje były wprawdzie dużym obciążeniem, a mimo to jeszcze przed 1810 rokiem udało się zrealizować wiele przedsięwzięć budowlanych.

Cytat: „To opatowi Andreasowi Emanuelowi Pospelowi, który od dnia swego wyboru, 5 marca 1648 roku, wytrwale, rozważnie i z ogromnym wysiłkiem poświęcił się odbudowie i odrodzeniu tego tak często plądrowanego, zubożałego i zrujnowanego klasztoru, udało się w ciągu 31 lat swoich rządów doprowadzić klasztor do szczęśliwego stanu i wszystko to pozyskać, co w czasie prawie czterech wieków przez wielkie niedbalstwo niektórych opatów, przez ustawiczną walkę o zachowanie jedności klasztornej, zmarniało lub całkiem utracone zostało.”
(August Potthast: Historia dawnego opactwa cystersów Rudy na Górnym Śląsku, wydanie z okazji uroczystości 600-lecia założenia opactwa, Głubczyce 1858, str. 80).

Kościół klasztorny, widok fasady zachodniej. Fot.: Rüdiger Kern

Herb Rud. Fot.: Inge Steinsträßer

Matka Boska Pokorna - Rudzka. Obraz Johanna Eliasa Ridingera, Augsburg ok. 1752 r. W: Adolf Gessner: Opactwo Rudy na Górnym Śląsku, Kitzingen 1952 r.

Średniowieczne kapitele. Fot.: Inge Steinsträßer

Barokowa ambona w kościele klasztornym.
Fot.: Nicola Remig

dalej

Jędrzejów, klasztor macierszysty Rud