|
Cystersi – zakon reformatorski u początków zasiedlania Środkowo-Wschodniej Europy
„W biskupstwie Langres, jak wieść niesie, leży klasztor zwany Molesme (…) Dwudziestujeden mnichów pociągnęło za swym ojcem przełożonym o imieniu Robert, Panie świeć nad Jego duszą; chcieli oni wykonać, co wspólnie ustalili i do czego teraz jednogłośnie dążyli. Po wielu staraniach i nadzwyczajnych trudach, które dotknęły ich wszystkich, którzy pragnęli żyć pobożnie w Chrystusie, (…) przybyli wreszcie do celu swych pragnień, do Cîteaux, gdzie czekało ich okrutne pustkowie”.
Fragment z „Exordium Cistercii et Capitula“ (Bibliothčque nationale de France, Paris).
Zakon cysterski odegrał znaczną rolę w kolonizacji ziem Wschodniej Europy w czasach średniowiecza. Twórca zakonu Robert z Molesme (ok. 1028-1111) założył go w 1098 roku w Burgundii, w pobliżu miejscowości Cîteaux. Był on niejako programową odpowiedzią na propagowaną przez benedyktynów, potęgującą się świeckość życia duchownego. W okolicy pierwszej „cystercji” powstały wkrótce tak zwane opactwa pierworodne La Ferté, Pontigny, Clairvaux i Morimond. Zorganizowany w duchu dyscypliny, popartej surowo przestrzeganą założycielską ustawą „carta caritatis“, zakon rozprzestrzenił się rychło w całej Europie. W roku śmierci Bernharda z Clairvaux (ok. 1090 – 1153), obwołanego świętym zakonu, istniało już ponad 350 klasztorów. Z początkiem XIV wieku powstało na ziemiach od Bałtyku po Siedmiogród więcej niż 700 siedlisk klasztornych, nad którymi roztaczali opiekę miejscowi książęta. Widzieli oni w „białych mnichach“ odpowiednią siłę, zdolną do utrzymania chrystianizacji oraz zagospodarowania rzadko zasiedlonych obszarów ziemskich. Kierujący się dewizą „ora et labora“ mnisi stosunkowo wcześnie dali się poznać jako specjaliści w uprawie ziemi oraz gospodarce leśnej. Bardzo dobrze szło im również karczowanie puszczy i osuszanie bagien.
Śląskie odgałęzienie zakonu powstało z powołania klasztoru Morimond, którego filią był Kamp am Rhein (dzisieszy Altenkamp) – założony w 1123 roku pierwszy klasztor cysterski na ziemi niemieckiej. Był on z kolei założycielem klasztoru Walkenried w Harzu (1129), a w trzy lata później klasztoru Pforta (dziś Schulpforta) w pobliżu Naumburga.
Z powołania księcia piastowskiego Bolesława I wyruszył z Pforta konwent mnichów do Lubiąża nad Odrą i założył tam udokumentowany w 1175 roku klasztor. W roku 1222 mnisi zostali wysłani do podkrakowskiej Mogiły, a w tym samym czasie powstała w Henrykowie pierwsza filia cysterska na Śląsku. Znajdujący się pod kuratelą kięcia Henryka I klasztor zajął opuszczone przez benedyktynów zabudowania klasztorne w Krzeszowie koło Kamiennej Góry. W roku 1247 został założony klasztor w Kamieńcu Ząbkowickim, który jednak nie utworzył żadnej filii.
Z gestii małopolskiego klasztoru w Jędrzejowie, filii morymonckiej, została w 1255 roku utworzona przez francusko-polski konwent filia w Rudach na Górnym Śląsku. Stamtąd zaś wywodzi się powstała w 1286 roku filia w Jemielnicy – najmniejszy śląski klasztor cysterski.
Jedynym żeńskim zgromadzeniem cysterek na Śąsku pozostał założony w 1218 roku klasztor w Trzebnicy, w którym zamieszkały zakonnice przybyłe z Bambergu. Jego założycielka, wyniesiona później na ołtarze św. Jadwiga, żona księcia Henryka I i patronka kraju, znalazła tam też miejsce swego wiecznego spoczynku.
|
