|
Klasztor cysterski w Kamieńcu Ząbkowickim
„O budowie opactwa
Wszystkie nasze klasztory, jak zostało ustanowione, mają zostać wzniesione na chwałę Królowej Niebios i Ziemi, i to nie w miastach, stałych miejscach lub wsiach. Żaden nowy opat nie może zostać wysłany na nowe miejsce bez towarzyszących mu mnichów w liczbie dwunastu oraz następujących ksiąg: psałterz... […] mszał [etc.] i bez tego, by wprzódy nie zostały zbudowane pomieszczenia: oratorium, refektorium, dormitorium, mieszkanie dla gości i dla brata dozorcy bramnego, aby mnisi mogli natychmiast po przybyciu zacząć służyć Bogu i żyć w zgodzie z regułą. Poza bramą klasztoru nie można budować żadnego domu mieszkalnego, oprócz tych dla zwierząt.“
Exordium Cistercii et Capitula, 9.4.
Z chwilą, gdy po opuszczeniu przez augustianów w 1247 roku Kamieńca, cystersi z Lubiąża rozpoczęli budowę klasztoru, wybrali na nią, zgodnie z regułą, niezaludnione miejsce w dolnym biegu Nysy. Przy stawianiu nowej świątyni zostały wykorzystane fragmenty wcześniej rozpoczętej bazyliki augustianów. Po zmianach w projekcie w końcu XIII wieku cystersi kontynuowali budowę kościoła halowego według wzoru matczynego klasztoru w Lubiążu.
Do 1307 roku ukończone zostały prawie w całości ściany nawy głównej i transeptu z kwadratowym skrzyżowaniem oraz trójnawowe prezbiterium z płasko zamkniętym chórem i czterema małymi apsydami. Prostej, w myśl obowiązującej od 1157 roku reguły kapituły w Cîteaux, pozbawionej ozdób i wież fasadzie, odpowiadało też skromne wystrojem wnętrze. W miejsce skomplikowanych formacji sklepiennych zastosowane zostały pojedyncze sklepienia krzyżowo-żebrowe. Zrezygnowano również z popularnych w tym czasie dekoracyjnych kapiteli, toteż żebra sklepienne wychodziły bezpośrednio z ośmiobocznych filarów.
W pierwszej połowie XIV wieku powstało też, przy wykorzystaniu dawnych murów, czworoboczne założenie klasztorne. Jego usytuowanie po zachodniej stronie kościoła jest odzwierciedleniem starej tradycji cysterskiej, widocznej na przykładzie klasztoru w Maulbronn lub niektórych filii morymonckich, takich jak klasztor Pforta lub jego odpowiednik w Altzella w Saksonii.
W części północno-zachodniej kościoła powstało, również przy użytku resztek dawnej budowli, cellarium, czyli klasztorna spiżarnia. Przy północnym krańcu zbudowano jadalnię, łac. refektorium, od południowej strony przylega calefactorium, t.j. pomieszczenie grzewcze, dalej kapitularz czyli sala zebrań mnichów, a po niej zakrystia, ponad którą znajdowała się sypialnia, łac. dormitorium. Z tych pomieszczeń wychodziło się na otaczający ogród klasztorny krużganek, którego fundamenty odkryte zostały w wyniku badań archeologicznych w latach 1985-1987. Przy tej okazji odsłonięto także zbudowaną na planie ośmioboku kaplicę studzienną, tradycyjnie mieszczącą się vis a vis refektarza. Ciekawostką okazała się przy tym dwunawowa halowa czytelnia, zwana korytarzem kolatorskim, prawdopodobnie wzorowana na podobnych, zachowanych do naszych czasów przykładach w marymonckich filiach w Schulpforta i Walkenried.
W celu odseparowania się od otoczenia, jak również dla zachowania bezpieczeństwa, klasztor otoczony został już w XIV wieku murem, w którym jedynie budynek bramny ze znajdującą się w nim kaplicą umożliwiał kontakt ze światem zewnętrznym.
|
