Wystawy: „Zmierzch klasztorów” – od przełomu do czasów najnowszych.
1810-2010: 200 lat sekularyzacji na Śląsku na przykładzie cystersów
Jeszcze dzisiaj można na Śląsku udać się na poszukiwanie śladów i napotkać pozostałości po sięgającej średniowiecza wysokiej kulturze klasztorów cysterskich, które miały decydujący udział w działalności osadniczej oraz w religijnym, kulturowym i ekonomicznym rozwoju tego regionu.
Powodem, dla którego myślimy o osiągnięciach tego kiedyś bardzo rozpowszechnionego zakonu, jest przypadająca w tym roku 200 rocznica kasaty czy sekularyzacji klasztorów. Szczególne historyczne znaczenie cystersów dla Śląska pozwala na skupienie się na 7 klasztorach cysterskich przy okazji wspominania wydarzeń związanych z sekularyzacją w 1810 roku. Niemieckie centrum kultury HAUS SCHLESIEN we współpracy z wieloma polskimi partnerami przygotowało duży projekt wystawy na temat kasaty zakonów śląskich. Obok największego i najstarszego klasztoru cystersów w Lubiążu nad Odrą zaprezentowane zostaną dolnośląskie opactwa cysterskie w Henrykowie, Kamieńcu Ząbkowickim, Krzeszowie i klasztor żeński w Trzebnicy, a także Rudy oraz Jemielnica na Górnym Śląsku.
W projekcie sponsorowanym przez niemieckie Ministerstwo Kultury temat ten zostanie przedstawiony w różnych miejscach: Pierwsza wystawa będzie pokazana w Lubiążu (od 5 czerwca 2010 r.), druga w Kamieńcu Ząbkowickim (od 26 czerwca 2010 r.), przy czym główny nacisk zostanie położony na te dwa wymienione klasztory. Dwujęzyczne wystawy będą prezentowane na stałe w byłych klasztorach i stworzą zwiedzającym możliwość pogłębienia wiedzy o szczególnym znaczeniu tych miejscowości i ich obiektów architektonicznych w historii Śląska.
Ponadto HAUS SCHLESIEN w Königswinter k. Bonn zaprezentuje w dniach od 5 września do 28 listopada 2010 obszerną dwujęzyczną wystawę specjalną o wszystkich siedmiu klasztorach cysterskich, która to ekspozycja od grudnia 2010 roku będzie udostępniona jako wystawa wędrowna.
Wszystkie trzy wystawy zajmują się historycznym rozwojem klasztorów cysterskich na Śląsku aż do ich kasaty i upaństwowienia w roku 1810, ich dalszym użytkowaniem oraz głębokimi zmianami, jakie nastąpiły po 1945 roku. Przedstawione zostanie bogate życie kulturalne cystersów, którzy jako pionierzy chrystianizacji odegrali istotną rolę także na Wschodzie.
|
Jedynym klasztorem cysterek na Śląsku pozostawała włączona w 1218 roku do zakonu Trzebnica, a pierwsze mniszki przybyły do niej z Bambergu. Fundatorka klasztoru, późniejsza święta i patronka Śląska Jadwiga, małżonka księcia Henryka I, znalazła tutaj miejsce ostatniego spoczynku.
W pruskiej prowincji Śląsk – podobnie jak i w całym królestwie Prus – kasata zakonów została przeprowadzona na podstawie edyktu królewskiego z 30 października 1810 roku. Majątek 76 śląskich i 4 warmińskich klasztorów oraz majątek kapituły wrocławskiej zostały uznane za własność państwa, a instytucje i wspólnoty religijne – rozwiązane. Budynki i nieruchomości musiały być przeznaczone na inne cele, które znacznie różniły się od dotychczasowych.
Szczególną rolę w procesie sekularyzowania odegrał pruski komisarz Johann Gustav Gottlieb Büsching, który dbał o inwentaryzację i zachowanie dzieł sztuki, archiwów i bibliotek. Jego celem było stworzenie ze zbiorów klasztornych śląskiej biblioteki centralnej oraz kolekcji dzieł sztuki. .W krótkim czasie należało opracować i skatalogować 6000 dokumentów i obrazów, dzieł sztuki i innych zabytków klasztornych przewiezionych do Wrocławia, ponieważ majątki zakonne i budynki miały zostać sprzedane. Pospieszne i chaotyczne działania doprowadziły do ogromnych strat wśród skonfiskowanych eksponatów. Niemniej jednak zbiory klasztorne stanowiły trzon biblioteki powstałego w 1811 roku we Wrocławiu uniwersytetu Fryderyka Wilhelma. Starania Büschinga o stworzenie śląskiego zbioru zabytków, stanowiły również ważny wkład w kształtowanie regionalnego krajobrazu muzealnego.
Zrealizowane przez HAUS SCHLESIEN i przygotowane przez dr Inge Steinsträßer i mgr. Arne Franke wystawy w Lubiążu i Kamieńcu Ząbkowickim, wpisują się w różne rodzaje aktywności, które strona polska od wielu już lat wykazuje w odniesieniu do nauki i badań, ale też w kwestii udostępnienia turystom śląskich klasztorów cysterskich. Na konferencji naukowej w dniach 19-20 listopada 2010 roku historycy Uniwersytetu Wrocławskiego przypomną o wielu aspektach sekularyzacji i kasaty zakonów przed 200 laty. W internecie wielojęzyczny „Szlak cysterski” (www.szlakcysterski.org) służy jako wskazówka dla poszukujących śladów cystersów oraz jako wprowadzenie w miejsca i historię dawnych klasztorów cysterskich na Śląsku, a także osad cysterskich w całej Polsce. Trójjęzyczne są również kolorowe albumy ze wspaniałymi fotografiami, które ukazały się w ostatnich latach w Polsce. W częściowo jeszcze tylko zachowanym klasztorze w Kamieńcu Ząbkowickim z pomocą miejscowego prywatnego stowarzyszenia oraz administracji gminnej zostały w ostatnich latach urządzone dwa pomieszczenia wystawowe, które – jak już wspomniano – we współpracy z innymi podmiotami mają być przekształcone w niewielkie muzeum.
Klasztor Lubiąż od 20 lat jest własnością prywatnej Fundacji Lubiąż. Wielki kompleks klasztorny jest stopniowo restaurowany i przez cały rok otwarty dla zwiedzających. Miejscowe „Stowarzyszenie Lubiąż” pod kierownictwem starosty Macieja Nejmana podejmuje różne działania mające na celu przyciągnięcie turystów do Lubiąża. Ponadto od roku 2000 organizowane przez HAUS SCHLESIEN różne wystawy krajoznawcze wzbogacają ofertę informacyjną.
Wystawa stała w dawnym klasztorze cystersów w Lubiążu
56-110 Lubiąż
www.fundacjalubiaz.org.pl
Oprowadzanie codziennie o pełnej godzinie
Wystawa stała w dawnym klasztorze cystersów w Kamieńcu Ząbkowickim
57-230 Kamieniec Ząbkowicki
Godziny otwarcia: od 15 marca do 15 października: wtorek-piątek 10-16, sobota 10-17, niedziele i święta 12-18
W miesiącach zimowych po zgłoszeniu telefonicznym: +48 748173117 (pan Stefan Gnaczy)
HAUS SCHLESIEN
Dollendorfer Str. 412, D-53639 Königswinter, Tel: +49-2244-8860
www.hausschlesien.de
museum@hausschlesien.de
Säkularisation in Schlesien © Dokumentations- und Informationszentrum für schlesische Landeskunde im HAUS SCHLESIEN 2010