HsS_10_1

Majątki klasztorne
Od XIII wieku do 1810 roku
Sprawdzony system gospodarowania i rozbudowa kraju

Cysterska reguła zakonna zobowiązywała klasztory do autarkii gospodarczej. Podczas gdy głównym zadaniem zakonników po złożeniu ślubów była modlitwa, to nowicjusze (konwersi) zajmowali się przeważnie pracą fizyczną. Większość nowicjuszy pochodziła z niższych warstw społecznych. Ich praca była dla cystersów niezastąpiona. Mnisi tworzyli modelowe gospodarstwa rolne, tzw. grangie. Pracowali jako rzemieślnicy budowlani, zajmowali się orką, sadownictwem, uprawą wina, handlem wełną, hodowlą bydła, rybołówstwem i młynarstwem, osuszaniem bagien i karczowaniem lasów. Wzorowa gospodarka rolna szybko doprowadziła zakony do dużej zamożności. Najcenniejszym dobrem każdego klasztoru były rozległe majątki ziemskie.

Obok pracy na roli konwersi wykonywali bardziej wymagające czynności jako kupcy i zarządcy folwarków (grangii) i w decydujący sposób przyczynili się do sukcesów gospodarczych cystersów. W 1224 roku zakon złagodził surowe przepisy i przeszedł na prawo patronatu i dziesięciny oraz bardziej dochodowy system czynszowy. Dla wsparcia handlu własnymi produktami, dla celów reprezentacyjnych, dla łatwiejszego ściągania czynszów, a wreszcie dla zapewnienia miejsca schronienia w przypadku niebezpieczeństwa, opactwa nabyły nieruchomości w miastach. I tak Lubiąż posiadał domy we Wrocławiu i w Legnicy, Krzeszów reprezentacyjny pałac w Świdnicy i dom w Kamiennej Górze. Henryków dysponował miejskimi dworami w Ziębicach, Nysie i Wrocławiu. Opactwo kamienieckie miało swoje siedziby w Ząbkowicach Śląskich i Kłodzku, Rudy w Raciborzu, a Jemielnica w Opolu. Cysterki z Trzebnicy posiadały od XIII wieku dom z piwnicą i pomieszczeniami magazynowymi we Wrocławiu.

Kilka śląskich klasztorów cysterskich urządziło w centrum swoich dalej położonych majątków probostwa, tzn. zależne od klasztoru macierzystego filie, na czele których stał mianowany przez opata mnich pełniący funkcje proboszcza. Obok administrowania dobrami, filie służyły do sprawowania opieki duszpasterskiej nad poddanymi klasztoru.

Aby móc sprzedać swoje produkty bez dodatkowych podatków, kilka klasztorów założyło własne targi. W roku 1249 klasztorowi lubiąskiemu nadano przywilej wyznaczenia w miasteczku Lubiąż miejsca targowego, Kamieniec Ząbkowicki otrzymał to prawo w Bardzie i partycypował w handlu z Czechami. Klasztor trzebnicki dostał w 1250 roku miasto Trzebnicę. Krzeszów, który już w momencie założenia dostał miasteczko targowe Lubawka, nabył w roku 1343 miasteczko Chełmsko Śląskie na granicy z Czechami wraz z wszystkimi prawami i przywilejami.

Regulamin pracy i czytania:
1 Bezczynność jest wrogiem duszy. Dlatego też bracia muszą się zajmować w określonych godzinach pracą fizyczną i również w określonych godzinach czytaniem duchownym* .
Mnisi jako rzemieślnicy:
7 Przy ustalaniu zaś ceny nie trzeba dopuszczać do głosu złej chciwości. 8 Lepiej jest zawsze sprzedawać nieco taniej, niż to mogą czynić ludzie świeccy, 9 aby we wszystkim Bóg był uwielbiony (1 P 4,11).

Regulamin pracy i czytania:
Bezczynność jest wrogiem duszy. Dlatego też bracia muszą się zajmować w określonych godzinach pracą fizyczną i również w określonych godzinach czytaniem duchownym.
Z reguły św. Benedykta

Mnisi jako rzemieślnicy:
Przy ustalaniu zaś ceny nie trzeba dopuszczać do głosu złej chciwości. Lepiej jest zawsze sprzedawać nieco taniej, niż to mogą czynić ludzie świeccy, aby we wszystkim Bóg był uwielbiony. z reguły św. Benedykta

Widok Lubawki, miasta należącego do klasztoru Krzeszów. Dawna widokówka. Zbiory Haus Schlesien

Z „labora“ cystersów: Piec steckborneński, dawne opactwo cystersów Salem. Fot.: Inge Steinsträßer

Pałac opatów krzeszowskich w Świdnicy, obecnie Biblioteka Miejska

Budzów, dawny barokowy budynek administracyjny cystersów z Henrykowa. Fot.: Josef Bögner

Portal kościoła parafialnego Marii Magdaleny w Mąkolnie, dawnej wsi klasztoru kamienieckiego. Fot.: Josef Bögner

Rezydencja opatów lubiąskich w Legnicy przy dawnym Targu Węglowym, obecnie Muzeum Miedzi.
Rysunek ołówkiem Elfriede Springer, w: Muzeum Miedzi w Legnicy (wyd.): Elfriede Springer (1886-1959). Życie i twórczość, Legnica 2007

dalej