HsS_1_3

Cystersi na Śląsku
1163
Z Pforty nad Salą i z Morimond na Śląsk

Cztery dolnośląskie klasztory męskie: Lubiąż, Kamieniec Ząbkowicki, Henryków i Krzeszów, bez wyjątku biorą swój początek w Kamp z przystankami Winkelried/Harc i Pforta nad Salą. Gdy biali mnisi osiedlali się na Śląsku, istniał już w południowo-wschodniej Polsce klasztor Jędrzejów, z którego wywodziły się obydwa górnośląskie klasztory cysterskie – Rudy i Jemielnica. Klasztor cysterek w Trzebnicy pochodzi od opactwa St. Theodor w Bambergu.
Dla dolnośląskich założeń zakonu decydująca była przyjaźń mnichów z klasztoru Pforta z piastowskim księciem Bolesławem I. Poznał on cystersów w czasie swego wygnania w Altenburgu/Turyngia i po swoim powrocie na Śląsk osadził w 1163 roku w klasztorze Lubiąż mnichów z Pforty.
Mimo ogromnego oddalenia od Burgundii śląscy cystersi przy zakładaniu swoich budowli klasztornych trzymali się ściśle reguł zakonnych. Wszystkie siedem klasztorów cysterskich – z wyjątkiem Jemielnicy – zostało w momencie ich zakładania dostatecznie wyposażonych, tak że mogły one żyć niezależnie. Klasztory dostały nie tylko ziemię uprawną, lecz również wsie z poddanymi, którzy byli zobowiązani do służenia im oraz do składania danin, a ponadto patronaty parafialne, dwory, dziesięciny, cła i odłogi do osadzenia na nich kolonistów.
Wielkość śląskich konwentów zależała każdorazowo od wewnętrznych warunków klasztornych oraz od sytuacji politycznej. Po wojnach, klęskach żywiołowych, napadach rabunkowych, szczególnie w okresie po reformacji, każdorazowo zmniejszała się liczba mnichów. Rudy i Jemielnica miały liczbowo najmniejsze konwenty.
Duże znaczenie miało wsparcie udzielane szkolnictwu klasztornemu, które od średniowiecza służyło kształceniu i dokształcaniu kleryków i skryptorów, nauczaniu synów szlacheckich i pochodzących z wyższych warstw mieszczaństwa, a ponadto stwarzało uzdolnionym uczniom ze wsi klasztornych możliwość zdobycia wiedzy. Istotną rolę odgrywali tu cystersi z Krzeszowa, Lubiąża, Kamieńca Ząbkowickiego, Henrykowa, Rud i Jemielnicy. Studiujący na uniwersytetach, przede wszystkim w Krakowie i Lipsku, śląscy cystersi pochodzili z reguły ze szkół klasztornych, które miały poziom łacińskiego gimnazjum. Wszystkie śląskie klasztory zasłużyły się jako mecenasi kultury i sztuki i angażowały znakomitych malarzy i rzeźbiarzy dla nadania założeniom klasztornym kunsztownych form. We wszystkich siedmiu klasztorach można znaleźć przykłady bogatej kultury liturgicznej i muzycznej, przede wszystkim z okresu kontrreformacji i baroku.

Cytat:” Założenia klasztorne podobne są do małych miast, bowiem było w nich wszystko, co niezbędne do życia: obok kościoła i klauzury także szpital, dom gościnny, browar, piekarnia, młyn i kuźnia, woda, kanalizacja, często także staw z karpiami.” Gisela Gooß/Jacqueline Hennig: Wszystkie brandenburskie klasztory cystersów – wędrówka przez historię i kulturę, Berlin 1997, str. 4

dalej

Płyta nagrobna księcia śląskiego Bolesława I (1127-1201). Z: H. Luchs: Średniowieczne wizerunki książąt śląskich, Wrocław, 1872.

Widok książęcego klasztoru w Lubiążu. Zakony cystersów na Dolnym Śląsku, miedzioryt Friedricha Bernharda Wernera, Augsburg, ok. 1740 r., ze zbiorów HAUS SCHLESIEN

Widok klasztoru w Henrykowie. Zakony cystersów na Śląsku, miedzioryt Friedricha Bernharda Wernera, Augsburg, ok. 1740 r

Closter Rauden in Schlesien Rattiborischen Fürstenthums Cisterc. Ord. am Flüssel Ruda oder Rauda, Federzeichnung von Friedrich Bernhard Werner, Mitte 18. Jh.

Closter Chmelwitz (Himmelwitz) in Oberschlesien Oppelischen Fürstenthums Ordin. Cister., Federzeichnung von Friedrich Bernhard Werner, Mitte 18. Jh.

Widok od strony połnocnej na barokowe założenie klasztorne wKamieńcu Ząbkowickim. Miedzioryt F. B. Wernera, poł. XVIII wieku. Zbiory A. Marsch, Hamburg

Klasztor w Trzebnicy. Miedzioryt F.B. Wernera, Augsburg 1737