HsS_3_3

Lubiąż
1810-2010
między historia a przyszłością

Kasata zakonu przyniosła klasztorowi i miejscowości Lubiąż radykalne zmiany. Wraz z odejściem mnichów z krajobrazu Lubiąża zniknął biały habit zakonny. Kościół klasztorny pozostał wprawdzie otwarty i odbywały się w nim nabożeństwa, ale był już tylko kościołem filialnym parafii św. Walentego w miasteczku Lubiąż. W roku 1837 nastąpiło przekazanie kościoła św. Jakuba parafii protestanckiej w Lubiążu.

Ze względu na wielkość obiektów ich wykorzystanie okazało się być nadzwyczaj trudne. W 1817 roku rząd prowincji urządził tu stadninę koni. W 1830 Lubiąż stał się siedzibą szpitala i domu opieki dla psychicznie chorych. W latach 1902-1910 władze Prowincji Śląsk urządziły w miasteczku Lubiąż następny tego rodzaju zakład. Lubiąż zdobył wielkie zasługi w rozwoju psychiatrii. Po rozwiązaniu szpitala w 1940 roku budynki klasztorne służyły za magazyny dla niemieckich przesiedleńców z Besarabii i Bukowiny, a także do tajnych celów militarnych.

Koniec wojny w 1945 roku stanowił cezurę dla ponad 800-letniego niemieckiego osadnictwa na ziemiach na wschód od Odry i Nysy. Wraz z wypędzeniem ludności niemieckiej i przejęciem Śląska przez administrację polską klasztor i miejscowość Leubus zostały przemianowane na Lubiąż. Do roku 1950 dokonała się całkowita wymiana ludności niemieckiej na nowych osadników polskich.

Pruski konserwator zabytków przeprowadził w latach 1934-1937 w Lubiążu wiele gruntownych prac restauratorskich. Część zabezpieczonego w 1944 roku cennego wyposażenia po zakończeniu wojny została umieszczona w różnych kościołach warszawskich oraz w Muzeum Narodowym we Wrocławiu.

W latach 1945-1950 klasztor lubiąski służył Armii Czerwonej jako szpital wojskowy. Zachowane jeszcze skarby sztuki zostały całkowicie zniszczone. Włamano się do grobowców przeorów i książąt piastowskich, złośliwie uszkodzono freski w okazałych salach. Opactwo Lubiąż, bez właściciela i bez pomysłu na jego użytkowanie, po odejściu Armii Czerwonej zdawało się być skazane na upadek.

Od roku 1989 prywatna Fundacja Lubiąż, prawny właściciel zespołu klasztornego, z pomocą skutecznych działań konserwatorskich stara się o uratowanie tego barokowego obiektu.
Gwoli zachowania i utrzymania wspólnego dziedzictwa kulturowego w roku 2000 Haus Schlesien nawiązał ścisłą współpracę z Fundacją Lubiąż. Liczne wystawy specjalne są świadectwem sukcesu tej współpracy. O ochronę i zachowanie dóbr kultury dba także założone w 2003 roku Stowarzyszenie Lubiąż. Dalekosiężnym celem jest ciągle jeszcze wielofunkcyjne użytkowanie klasztoru lubiąskiego.

“Najpotężniejsza i najpiękniejsza budowla Śląska o nadzwyczajnej wartości artystycznej: u góry dom starców, na dole cukrownia!”
Aloysius Bollmann: Sekularyzacja zakonu cystersów w Lubiążu, Wrocław 1932, str. 142

Ucieczka. Fotografia ze zbiorów Rinke, 1945

Zakład leczniczy dla obłąkanych w Lubiążu. Litografia wg rysunku Adolpha Müllera, ok. 1860 r. Muzeum Narodowe we Wrocławiu

Kościół klasztorny dzisiaj. Fot.: Nicola Remig, 2010

Wystawy stały Haus Schlesien w klasztorze Lubiąż, tu: Wystawa na temat Odry. Fot: Jżrgen Remig

Stowarzyszenie Lubiąż: Scena z corocznej inscenizacji „Oblężenie klasztoru” Fot. Małgorzata Jeżewska

Roboty dachowe na budynkach klasztornych jesienią 2008 r. Fot.: Nicola Remig

dalej