HsS_5_3

Kamieniec Ząbkowicki
1810-2010
Księżna Marianna, nowy pałac, archiwum państwowe

9 lutego 1817 roku w dawnym młynie klasztornym wybuchł potężny pożar, który w krótkim czasie strawił całe założenie klasztorne. Zachował się jedynie kościół, część zachodniego skrzydła i prałatura. Leżące w ruinach resztki budowli, krużganek, wieża zegarowa oraz dotychczasowy kościół bramny zostały zburzone.

W roku 1837 posiadłość Kamieniec Ząbkowicki przypadła księżnej Mariannie Orańskiej (1810-1883), kobiecie – jak na swoje czasy - nadzwyczaj niekonwencjonalnej i postępowej. Rozbudowała ona znacznie majątek i wyróżniła się przede wszystkim swoim zaangażowaniem społecznym. Wspierała rozwój gospodarczy regionu przez pozyskiwanie drewna, budowę dróg, przemysł szklarski oraz wydobycie rudy żelaza i marmuru.
Od 1830 roku była zamężna z księciem Albrechtem Pruskim, najmłodszym synem króla Wilhelma III, lecz w roku1849 rozwiodła się z nim.
Ponieważ skrzydło prałata nie nadawało się na rezydencję, w latach 1838-1872 zbudowano dla księżnej Marianny i jej syna Albrechta (1837-1906) powyżej dawnego klasztoru neogotycki pałac według projektu architekta Karla Friedricha Schinkla (1781-1841), zrealizowanego przez nadwornego budowniczego Ferdinanda Martiusa (1811-1889). Architektura ogromnych założeń ogrodowych jest dziełem generalnego dyrektora ogrodów Petera Josepha Lenné (1789-1866).

Do końca 1940 roku pałac pozostawał własnością linii Albrechta. Następnie oddziedziczył go książę Waldemar Pruski (1889-1945), który w roku 1945 wraz z swoją małżonką Calixtą, z domu księżną zur Lippe (1889-1982), uciekł do Bawarii. Gdy wojska radzieckie zajęły Kamieniec Ząbkowicki, pałac został splądrowany, zdewastowany, a wreszcie w większej części zniszczony przez podłożenie ognia.

Administracja polska przemianowała miejscowość Kamenz na Kamieniec Ząbkowicki. Całe założenie pałacowe zostało skazane na upadek, aż w roku 1985 przejęła je osoba prywatna i rozpoczęło się zabezpieczanie obiektu.

Ufundowany przez księżnę Mariannę ewangelicki, neogotycki kościół p.w. Trójcy Świętej został wzniesiony w 1885 roku według projektu Ferdinanda Martiusa. Opuszczony po1945 i podpalony w 1983 roku, popadał w ruinę. Po remoncie w 1992 roku służy jako sala koncertowa i miejsce wystaw.

W dawnej prałaturze, służącej po 1945 roku za magazyn, po remoncie w 1989 roku znalazła swoją siedzibę filia Archiwum Państwowego we Wrocławiu. Miejscowe Towarzystwo Miłośników Ziemi Kamienieckiej urządziło tu małe muzeum i mocno się angażuje w zachowanie dziedzictwa kulturowego Kamieńca Ząbkowickiego.

Cytat: „W tej potężnej budowli para książęca przypominała nam zawsze dwa zbłąkane ptaszki. Zamieszkiwali oni na drugim piętrze kilka pokoi położonych od frontu wokół lewej wieży. Pokoje te były niższe i bardziej przytulne niż ogromne, puste piętro główne.”
(Günther Grundmann: Pałac Kamieniec Ząbkowicki i ostatnie Królewskie Wysokości w jego murach, w: Odblask lat przeżytych, str. 289)

Kamieniec Ząbkowicki z lotu ptaka. Fot: Romuald M. Sołdek

Projekt w stylu neogotyckim, druga wersja. Akwarela K. F. Schinkla z 1838 r. Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Fot. W. Rogowicz

Portret księżniczki Marianny, ok. 1850. Obraz olejny Theodora Hildebrandta. Pałac Reinhartshausen, Erbach/Rheingau

Tarasy ogrodowe z widokiem na dawny kościół klasztorny. Fot. ok. 1870 r. Własnośc prywatna

Widok spalonego pałacu przed odbudową. Fot. z 1985 r. Zbiory S. Gnaczego, Kamieniec Ząbkowicki

Prałatura, stan z roku 2010. Fot: Jürgen Remig

dalej