|
Cystersi – założenie i cele zakonu „białych mnichów”
Zakon cystersów (Sacer Ordo Cisterciensis, OCist) powstał w 1098 roku w Burgundii na wskutek ruchów reformatorskich w łonie benedyktynów. Od miejsca założenia - Cîteaux (łac. Cistersium, nm. Zisterze) - mnisi nazywali się odtąd cystersami. Zakon starał się zrealizować w praktyce pierwotny sens reguły benedyktyńskiej i zważał przy tym na przestrzeganie jasnych, surowych zasad.
Zycie mnicha wyznaczały obowiązki religijne i zadania świeckie, „ora et labora”, rozumiane jako jedność wiary i działania. Służenie Bogu polegało nie tylko na udziale w uroczystościach liturgicznych, lecz przejawiało się również w codziennej modlitwie, pracy i czytaniu. Zajęcia duchowe i fizyczne były równie ważne jak uczestnictwo w mszach i godzinkach. Klasztor miał być utrzymywany z pracy rąk członków konwentu, wykonywanej w organicznej harmonii modlitwy i fizycznego trudu. Praca codzienna służyła nie tylko zapewnieniu środków do życia, lecz także kształtowaniu postaw religijnych. To praktyczne traktowanie wiary wyjaśnia dynamiczny rozwój zakonu w okresie założycielskim. Ekonomiczne podstawy egzystencji zakonu zapewniały przede wszystkim rolnictwo, leśnictwo, gospodarstwa rybne oraz regulacja rzek. Mnisi powinni wykorzystywać przy tym swoje zdolności i kwalifikacje dla potrzeb klasztoru. Także i architektura cystersów, przy każdorazowym uwzględnieniu specyfiki regionalnej, nawiązuje swym jednakowym układem założenia klasztornego do idei jedności.
Przyczyn ekspansji cystersów należy szukać w jasno sformułowanym akcie założycielskim zakonu („Carta caritatis”). Gwoli dochowania wierności regułom zakonnym, cystersi wprowadzili coroczne zebrania kapituły generalnej w Cîteaux. Tam ustalano wytyczne i wnoszono poprawki do kanonów obowiązujących cały zakon. Skutecznym instrumentem kontrolnym okazała się tzw. zasada filiacji (posłuszeństwa): w kwestiach spornych opactwo założycielskie ma prawo do ingerencji i podejmowania decyzji w utworzonych przez siebie filiach. Decydujący wpływ na historię zakonu wywarł Bernhard z Clairvaux (ok. 1090 – 1153). Jego wielka charyzma osobista oraz wywierające ogromne wrażenie kazania wygłaszane podczas podróży po Europie, przyczyniły się do wzmocnienia pozycji zakonu. Jako wybitny teolog i myśliciel przywracał pierwotne zasady zakonu oraz istotnie wpływał na duchowość, sposób życia, architekturę i sztukę klasztorów. Kult, jakim otaczał Matkę Boską, przejawiał się w jednakowym patrocynium wszystkich kościołów cysterskich.
|
