de pl en

Przedwojenną Zieloną Górę znamy z pięknych wydawnictw pocztówkowych. Za wieloma widokami kryją się konkretni fotografowie i wydawcy, często anonimowi dla nas obecnych. Do jednych z najbardziej znanych wydawców należał przed wojną Paul Mohr. Urodził się 11 września 1871 r. w Zielonej Górze. Był synem Friedricha Mohra i Christine Mohr z domu Urlich. Ojciec Paula Mohra był handlarzem węglem i posiadał punkt sprzedaży przy ul. Niedertorstrasse (obecnie ul. Kupiecka), gdzie prowadził solidny i dobrze prosperujący biznes. Matka zajmowała się domem i dziećmi, ponieważ oprócz Paula państwo Mohrowie mieli jeszcze dwie córki Emmę i Martę. Jedyny syn nie poszedł w biznesowe ślady ojca, gdyż ten dał mu wyraźnie do zrozumienia, iż jako handlarz i sprzedawca węgla kariery w życiu nie nigdy zrobi. Dlatego też Paul postanowił kształcić się na introligatora i drukarza.

Podczas nauki zawodu Paul Mohr jeździł po różnych zakładach introligatorskich w kraju, gdzie odbywał praktyki zawodowe i pracował. Pod koniec XIX w. przyjechał do Luckau (Łuków, miejscowość niedaleko Bad Muskau), by tam zacząć pracę w introligatorni znanego, zamożnego i szanowanego obywatela tego miasta drukarza Moritza Natuscha. W firmie poznał swoją przyszłą żonę Klarę Natusch, córkę właściciela drukarni. Postanowił się z nią ożenić i wrócić do Zielonej Góry, by tam się osiedlić i rozkręcić swój własny biznes. W 1900 r. Klara i Paul pobrali się w kościele pw. Zum Garten Christi w Zielonej Górze (obecnie kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej).

Firma drukarska i sklep papierniczy Paula Mohra w przedwojennym Grünbergu znajdowała się w kamienicy przy Niedertorstrasse 10 (obecnie ul. Żeromskiego 8) Na tyłach domu wybudowano drukarnię (obecnie uliczka prowadząca do Placu Powstańców Wielkopolskich i budynek gdzie mieści się jeden z banków).

Ze związku Klary i Paula Mohrów urodziło się trzech synów – Richard, Fritz oraz Georg. Wszyscy trzej, gdy podrośli, poszli w ślady ojca i zaczęli naukę w zawodzie drukarza. Richard kształcił się w Naumburgu nad Soławą i we Wrocławiu, Fritz w Bolesławcu, a najmłodszy Georg w Bielawie.

Firma, sklep i drukarnia Paula Mohra w Zielonej Górze były bardzo dobrze znanym i wyśmienicie prosperującym przedsiębiorstwem. Wydawanie pocztówek z obliczami miasta traktował jako jedno z wielu zajęć w biznesie papierniczym. Bardziej skupiony był na drukowaniu, introligatorni, sprzedaży książek i sprzedaży różnorakich materiałów papierniczych oraz galanterii niż na wydawaniu kart. W sklepie Mohra, gdzie zatrudniał dość liczny personel, można było kupić wszystko to co dziś kupujemy w sklepie papierniczym:  ołówki, zeszyty, pióra, kredki, farbki, koperty, linijki itp.

Na parterze jego posesji znajdował się sklep, a na pierwszym piętrze urządzono obszerne i okazałe mieszkanie. Jak na ówczesne standardy posiadało ono wszelkie wygody, gdyż znajdowały się tam komfortowo urządzone pokoje, kuchnia, osobno ubikacja i łazienka ze sporą wanną. Na drugim piętrze znajdowały się służbówki i pokoje dla pracowników drukarni oraz ekspedientek, a na poddaszu miejsce wypoczynku i rekreacji.

Oficjalnie firma Paula Mohra zakończyła działalność w 1944 roku, kiedy to do Zielonej Góry dotarły wieści o zbliżającym się froncie i możliwym wkroczeniu armii sowieckiej na tereny Rzeszy. Rodzina spakowała rzeczy i wyjechała do Łukowa, rodzinnego miasta żony Mohra. Tam zostali przyjęci przez teściów i postanowili przeczekać ten niepewny czas. Jednakże wiadomości, jakie dochodziły do Mohra o sytuacji w 1945 roku w Zielonej Górze, żal za utraconym dziedzictwem, firmą, domem oraz świadomość iż cały dorobek zostanie zniszczony sprawiły, że Paul Mohr zmarł 7 marca 1945 roku w Łukowie, gdzie został pochowany.

Ten wpis na blogu jest gościnnym postem z Muzeum Ziemi Lubuskiej. Ilustracje pochodzą ze zbiorów muzeum. Więcej informacji o muzeum i jego wystawach pod: https://mzl.zgora.pl/

Autor: dr. Izabela Korniluk

Ślady zielonogórskiej, a właściwie grünberskiej przeszłości możemy odnaleźć prawie, że na całym świecie. Jednym z tych, którzy najczęściej w przeszłości je pozostawili był m.in. Georg Beuchelt i jego firma Budowy Mostów oraz Konstrukcji Stalowych Beuchelt i Co. Zielona Góra na Śląsku (Fabrik für Brückenbau und Eisenkonstruktionen Beuchelt u. Co. Grünberg in Schlesien). Taka pozostałości po tej firmie do dziś znajduje się poza granicami Polski, w niemieckim Niederfinow.

W budowie śluzy w Niederfinow firma Beuchelt & Co. miała swój znaczący udział. Prace nad budową podnośni statków na kanale Odra – Hawela trwały w latach 1927-1934. Pierwsze wzmianki w kronice zakładu o udziale inżynierów z firmy Beuchelt & Co. pojawiły się już w 1912 r., kiedy to sam Georg Beuchelt udał się w podróż do Eberswalde w celu uzgodnienia szczegółów związanych z wykonaniem modelu podnośni statków w Niederfinow. Przedstawiono tam założenia konstrukcyjne i model mostu kanałowego podnośni oraz udział firmy z Grünberga, jednej z wielu firm, które współpracowały przy tym przedsięwzięciu.

Podnośnia statków w Niederfinow jest jedną z najciekawszych budowli inżynierskich w Europie Środkowej. Jej zadaniem jest pokonanie działu wodnego między zlewiskami Odry i Haweli. Ogromnym wyzwaniem technicznym było pokonanie tzw. uskoku Niederfinow o wysokości 36 m. Dopiero po I wojnie światowej rozwój wiedzy inżynierskiej był na takim poziomie, że opracowano projekt zakładający: pionowe podnoszenie barek w wannie z wodą, pionowy transport wanny napędem elektrycznym, zrównoważenie mas przy pomocy przeciwciężarów zawieszonych na linach stalowych i zabezpieczenie przeciwciężarów za pomocą rygli zapadkowych. Podnośnia w Niederfinow jest najstarszym czynnym obiektem technicznym tego rodzaju w Niemczech. Obiekt zachwyca z kilku powodów: jest największy, ma wspaniałe rozwiązanie techniczne i położony jest w urokliwej dolinie rzeki pod Eberswalde. Obserwuje się tutaj wpływające i wypływające statki, ruchy wanny podnośni czy operacje otwierania wrót.

Firmy o poważnym udziale w budowie podnośni statków, w tym i Beuchelt & Co. z Grünberga, uwieczniono na tablicach umieszczonych na konstrukcji podnośni na platformie widokowej dla zwiedzających.

Ten wpis na blogu jest gościnnym postem z Muzeum Ziemi Lubuskiej. Ilustracje pochodzą ze zbiorów muzeum. Więcej informacji o muzeum i jego wystawach pod: https://mzl.zgora.pl/

Autor: dr. Izabela Korniluk

Zielonogórski Oderwald to duży kompleks leśny, oddalony około 10 kilometrów na północ od Zielonej Góry, przylegający do brzegów Odry. Znajdują się tam malownicze mokradła i starorzecza. Dzieje tego miejsca ściśle powiązane są z miastem, jak i przynależnymi doń wsiami dawnej zielonogórskiej kamery: Zawadą (Sawade), Krępą (Krampe), Chynowem (Kühnau) i Łężycą (Lansitz).

Pierwsza informacja o zainteresowaniu się miasta Grünberg terenami nadodrzańskimi pochodzi z 30.09.1408 r., kiedy wystawiono dokument mówiący o zakupie przez miasto wsi Zawada. Jak głosi legenda, nawet zielonogórzanki przyczyniły się do nabycia lasów nad Odrą, bowiem sprzedawały swoją biżuterię, by uzbierać w kasie miejskiej odpowiednią sumę na kupno tych terenów. Nabycie w całości dóbr nad Odrą nastąpiło jednak dopiero w 1429 r.  Wcześniej, 18.08.1422 r. Zielona Góra uzyskała możliwość zakupu części Łężycy, równie ważnej osady, ponieważ do Łężycy należała osada Wysokie (Woitschke), więc z nabyciem jej przez miasto i ta część stała się własnością Zielonej Góry. Wraz z wydaniem dokumentu w 1429 r. Zielona Góra stawała się właścicielką bardzo cennych gruntów. A przez następne lata dochody płynące z zielonogórskich lasów były głównym źródłem zasilania kasy miejskiej.

Użytkowanie lasów oraz terenów nadrzecznych przynosiło mieszkańcom Zielonej Góry i okolicznych wsi wiele korzyści. Z drewna wyrabiali potrzebne do życia przedmioty, jak meble, tyczki do podtrzymywania winogron itp., wykorzystywali owoce lasu, polowali na zwierza, a i Odra dostarczała im pożywienia w postaci ryb czy raków. Zapewne niejedna zielonogórska czarownica spłonęła na stosie składającego się z oderwaldzkiego chrustu.

W późniejszym czasie zauważono również i rekreacyjno – wypoczynkowe walory Oderwaldu, zaistniała możliwość nie tylko wypoczynku i zabawy na łonie natury, ale także i potrzeba obcowania z pięknymi zakątkami pobliskiego lasu. Z czasem wędrówki do lasu i nad Odrę stały się tak powszechne, iż magistrat postanowił w 1839 r. o urządzeniu tzw. „salonu letniego”, na miejscu stojącej wcześniej altany (Rindenlaube), zbudowanej w 1811 roku, a położonej w cieniu stuletnich dębów – ulubionym miejscu wypoczynku Zielonogórzan podczas ich pieszych wycieczek. W 1858 r. nastąpiła przebudowa i rozbudowa restauracji, a znany z przedwojennych pocztówek wygląd  oderwaldzka restauracja w Krępie uzyskała w 1900 r. W drugiej połowie XIX, jak i w latach 20. i 30 XX wieku, stał się więc Oderwald modnym i bardzo chętnie odwiedzanym miejscem.

Działalność administracyjna władz miejskich i nadleśniczych również sprzyjała rozwojowi infrastruktury ułatwiającej i umilającej pobyt nad Odrą. Powstawały ścieżki spacerowe z miejscami wypoczynku nad licznymi starorzeczami i nad samym brzegiem Odry, miejsca kąpieliskowe i pomniki przyrody. Pobyt nad rzeką uatrakcyjniały przejażdżki stateczkami wycieczkowymi po Odrze i łódkami po starorzeczach i stawach oraz kąpiele słoneczne i wodne. Można było tam również zapolować na zwierza, złowić dorodne ryby, pospacerować, a także coś przekąsić w restauracji. W Oderwaldzie odbywały się festyny szkolne i rodzinne i tam również kierowały się wycieczki zielonogórskich uczniów
i mieszkańców pobliskich wsi.

Dziś las nadodrzański nie tętni już życiem jak przed wojną. Zarządzane przez Nadleśnictwo Przytok miejsce jest jednak nadal urokliwe i piękne i choć nie przyciąga już tak wielu Zielonogórzan, to swój raj mają tam nadal wędkarze, grzybiarze, biegacze i rowerzyści. A wybierając się nad Odrę warto wiedzieć, iż jest to najbardziej urozmaicony kompleks leśny w okolicach Zielonej Góry pod względem przyrodniczym.

Ten wpis na blogu jest gościnnym postem z Muzeum Ziemi Lubuskiej. Ilustracje pochodzą ze zbiorów muzeum. Więcej informacji o muzeum i jego wystawach pod: https://mzl.zgora.pl/

Autor: dr. Izabela Korniluk

27 lipca 1898 r. powstała w niemieckim Grünbergu organizacja założona przez Polaków tu mieszkających, a nazwana Towarzystwo Rzemieślników Polskich. Organizacja miała na celu zrzeszanie Polaków którzy przyjeżdżali tu za pracą, najczęściej z terenów polskich zaboru pruskiego. W Grünbergu znajdowali zatrudnienie w miejscowych zakładach i fabrykach, w których najczęściej werbowano do pracy rzemieślników z fachów takich jak kowal, ślusarz, elektryk, murarz czy blacharz. Polscy fachowcy szybko i często znajdowali pracę w niemieckich firmach, gdyż byli młodzi, chętni do pracy, znali doskonale język niemiecki, a pod względem kultury dnia codziennego nie różnili się od miejscowej ludności. Nie stanowili więc dla niemieckich pracowników konkurencji, także ze względu na dużą ilość wolnych miejsc pracy.

Przez wszystkie lata działalności Towarzystwa najważniejszą osobą skupiająca wokół siebie przybyłych do Grünberga Polaków był Kazimierz Lisowski. W 1890 r. jako mistrz blacharski przyjechał do Grünberga i został zatrudniony w fabryce wagonów Georga Beuchelta. Nie popracował jednak długo w zakładach Budowy Mostów i Konstrukcji Żelaznych, ponieważ około 1892 r. otworzył własny warsztat blacharski przy obecnej ul. Sienkiewicza. Ożenił się z Niemką – Bertą Kube, z którą miał dwie córki: Helenę i Antoninę oraz syna Edmunda. Lisowski stanął na czele organizacji i jako jej wieloletni i jedyny prezes był inicjatorem spotkań, zrzeszał społeczność polską, sprawował pieczę nad jej działalnością, organizował i ułatwiał początkowy start Polakom przybywającym do miasta za pracą. Był zręczny, energiczny, charyzmatyczny i miał wielki wpływ na miejscowe środowisko polskie.

Celem pracy Towarzystwa, oprócz najbardziej istotnej jaką była konsolidacja społeczności polskiej w niemieckim mieście, było pielęgnowanie polskich tradycji i zwyczajów oraz możliwość porozmawiania w ojczystym języku z rodakami mieszkającymi w tym samym mieście. Świadomość, że poza otoczeniem niemieckim są ludzie bliscy, z którymi można porozmawiać w języku polskim, zaśpiewać polską pieśń czy przeczytać artykuł z polskiej gazety nabierała podstawowego znaczenia. Towarzystwem interesowała się określona grupa Polaków. Praca i działalność w Towarzystwie również skupiała się wyłącznie na sprawach i życiu Polaków. Członkowie Towarzystwa gromadzili się na zebraniach, omawiali problemy związane z działalnością ich związku, przyjmowali nowych członków, rozmawiali w języku polskim, śpiewali pieśni, czcili polskie rocznice, organizowali spotkania poza siedzibą Towarzystwa: uroczystości, zabawy, wieczornice, wycieczki, abonowali i czytali polskie czasopisma i literaturę. Do Towarzystwa przyjmowano tylko mężczyzn i zdarzało się, że po osiągnięciu odpowiedniego wieku synowie również stawali się członkami stowarzyszenia. Rzemieślnicy chętnie spotykali się w rodzinnym gronie przy okazji zabaw, gwiazdek dla dzieci i rocznic. Wszystko to miało to na celu integrację lokalnej polskiej społeczności w niemieckim mieście.

27-letnia działalność Towarzystwa Rzemieślników Polskich zakończyła się we wrześniu 1935 r. po aresztowaniu przywódcy organizacji Kazimierza Lisowskiego i jego śmierci podczas przesłuchania w zielonogórskiej siedzibie Gestapo. Na zanik działalności organizacji miał także wpływ sytuacja Polaków w Niemczech i stosunek władz Rzeszy Niemieckiej do różnego rodzaju organizacji.

W polskiej Zielonej Górze do dziś widoczne są ślady po Towarzystwie Rzemieślników Polskich. Na skwerze przy Bibliotece Wojewódzkiej znajduje się popiersie prezesa Towarzystwa, w latach 70. i 80. istniała w Zielonej Górze szkoła nr. 12 im. K. Lisowskiego, a do dziś mamy także ulicę prezesa Towarzystwa Rzemieślników Polskich w centrum miasta.

Ten wpis na blogu jest gościnnym postem z Muzeum Ziemi Lubuskiej. Ilustracje pochodzą ze zbiorów muzeum. Więcej informacji o muzeum i jego wystawach pod: https://mzl.zgora.pl/

Autor: dr. Izabela Korniluk

Każde miasto ma swoich bohaterów. W przedwojennym Grünbergu do grupy takich obywateli należał niewątpliwie Georg Beuchelt, założyciel i właściciel Fabrik für Brückenbau und Eisenkonstruktionen Beuchelt&Co. Grünberg in Schlesien, późniejsze Zaodrzańskie Zakłady Przemysłu Metalowego ZASTAL w Zielonej Górze. Dużą rolę w życiu przedsiębiorcy odegrała jego siostra Liddy Beuchelt. W środę 22 stycznia 1936 r. ukazała się w „Grünberger Wochenblatt” notka poświęcona 90. rocznicy urodzin Liddy Beuchelt, przyjmując więc 1936 r. za rok 90. urodzin siostry G. Beuchelta, to w 2021 r. obchodzimy 175. rocznicę jej jubileuszu.

Co właściwie wiemy o tej kobiecie? Wiemy na pewno, że była siostrą swojego znanego, bogatego, poważanego, uznawanego, szanowanego, nie tylko w Grünbergu. Jej imię kojarzone jest najczęściej z budową kościoła pw. Zbawiciela (Erlöserkirche), bo to właśnie na jego budowę Beuchelt przeznaczył w swoim testamencie okrągłą sumkę 50 tyś. marek w złocie, a prace nad realizację projektu przejęła spadkobierczyni majątku brata – Liddy.

Liddy Beuchelt była starsza od brata o 6 lat. Urodziła się w 1846 r., być może, tak jak i on w Zwickau. Można przypuszczać, że otrzymała stosowne wykształcenie, jak to kobieta pochodząca z zamożnej niemieckiej rodziny przełomu XIX/XX w. Panna Beuchelt, podobnie jak jej brat, nigdy nie założyła rodziny. W 1876 r., wieku 30 lat pojawiła się w Grünbergu. Zamieszkała tu, by prowadzić bratu dom. „37 długich lat stała w wiernie u jego boku, usuwając mu wszelkie bariery, które mogłyby mu przeszkodzić lub oderwać go od tworzenia jego wielkiego dzieła.” Jakkolwiek patetycznie dziś dla nas to brzmi, taka wówczas była rzeczywistość – kobiety zarządzały gospodarstwami domowymi, decydowały o wydatkach, aprowizacji oraz o organizacji domu. W tym miejscu ich pozycja była niekwestionowana, chociaż głową rodziny, rozstrzygającą o najważniejszych sprawach i wydatkach zawsze pozostawał mężczyzna. Liddy znajdowała zapewne czas także i na inne, mniej absorbujące, lecz równie ważne i szlachetne dla ówczesnego społeczeństwa i jej statusu majątkowego zajęcia. Zapewne angażowała się i wspierała domy opieki, sierocińce. Była być może członkinią różnych grünberskich stowarzyszeń, związków czy rad, które pomagały biednym i cierpiącym. „Chętnie odwiedzała i wspierała miejskie i powiatowe domy opieki społecznej, pomagała im radą, jeśli zachodziła taka potrzeba. Podczas I wojny światowej poświęciła swoją siłę na wszystkich tych obszarach, na których obowiązek ojczyźniany kobiety poświęcony być powinien.” W Grünbergu bywała zapewne na przyjęciach, rautach, spotkaniach, imprezach okolicznościowych czy koncertach, często zapewne jako przedstawicielka swojego brata, który w związku z dynamicznie rozwijającym się przedsiębiorstwem często podróżował i nie miał czasu na udział w tego typu eventach.

Ważnym wydarzeniem w życiu Liddy była śmierć jej brata 17.08.1913 r. W wieku 67 lat została sama na świecie. Sama, lecz z pewnością nie samotna. Jej drugą rodziną była familia Paula Henke, następcy G. Beuchelta, który po jego śmierci zarządzał fabryką.

W 1915 r. Liddy zaczęła „budować” kościół pw. Zbawiciela . Oczywiście sprawy budowy przejęła rzesza specjalistów, natomiast Liddy nadzorowała prace lub też przyjmowała raporty z ich postępów. Innym, mniej znanym zapisem w testamencie Beuchelta było przeznaczenie znacznej kwoty na budowę basenu w Grünbergu. Jak donosił „Grünberger Wochenblatt” w artykule poświęconym temu przedsięwzięciu realizacja nie doszła do skutku. „Nie była to zaiste wina Liddy Beuchelt. Jedną z przyczyn była niezwykła opieszałość w wykonaniu projektu ze strony ówczesnych władz miejskich, a sama Liddy Beuchelt, by pokonać i przeszkody i ułatwić oraz przyspieszyć władzom działania oferowała plac na którym miał stanąć obiekt. Ale magistrat i władza miejska tak długo czekali na lepsze czasy i poprawę koniunktury, że kapitał początkowy fundacji przez galopującą inflację stal się nie wartościowym papierkiem. Gdyby nie opieszałość i zwlekanie władz w tym względzie od dawana zielonogórzanie cieszyliby się wspaniałym basenem z wieloma wygodami.” Można domniemywać, że gdyby inwestycja się udała i została zrealizowana, tak jak budowa kościoła, były by to dwa wielkie osiągnięcia Liddy, z których do dziś byłaby wymieniana z imienia i nazwiska.

W 1928 r., zmarł Paul Henke, następca jej brata. W wieku 82 lat została sama. Starsza pani, która znacznie ograniczyła aktywność w wyniku choroby uniemożliwiającej jej poruszanie się. Nie wiemy kiedy Liddy zmarła, ani gdzie została pochowana. Grobowiec jej brata na przedwojennej ikonografii wygląda imponująco, a te resztki które pozostał do dziś przypominają o jego wielkości. Podobny miałaby lub gdzieś ma (?) Liddy, gdyby tylko było wiadomo gdzie i kiedy dokonała żywota.


Ten wpis na blogu jest gościnnym postem z Muzeum Ziemi Lubuskiej. Ilustracje pochodzą ze zbiorów muzeum. Więcej informacji o muzeum i jego wystawach pod: https://mzl.zgora.pl/

Autor: dr. Izabela Korniluk

Wybuch I wojny światowej w 1914 r. był dla całej ludzkości wielkim militarnym doświadczeniem. Wielka Wojna pochłonęła dziesiątki milionów istnień na niespotykaną dotychczas skalę. Po wojnie wiele wsi i miasteczek w powojennych Niemczech stawiało pomniki lub pamiątkowe obeliski poświęcone poległym i fundowało dokumenty z nazwiskami bohaterów. Tak też i było w przedwojennym niemieckim Grünbergu.

Pomnik upamiętniający grünberczyków poległych podczas I wojny światowej ufundowało Towarzystwo Kombatantów i Wojskowych, które po wojnie uzbierało na ten cel sumę 127 tyś. marek. Niestety zebrane pieniądze szybko uległy dewaluacji, co spowodował kryzys finansowy po 1923 r. Niedługo później zaczęto ponownie gromadzić datki na pomnik. Do zebrania całej sumy przyczynił się również magistrat, który ze swoich środków finansowych dołożył brakującą kwotę na ufundowanie pomnika. Od tego też czasu trwało także kompletowanie od zielonogórskich rodzin nazwisk żołnierzy (w dokumencie pisze się o nich „synowie Zielonej Góry”) którzy polegli na wojnie. Celem tej zbiórki było ustalenie dokładnej liczby poległych żołnierzy. Postanowiono sporządzić kompletną listę i wmurować ją w ścianę ratusza tuż za pomnikiem.

Gdy doszło do odsłonięcia zielonogórskiego obelisku w miejskiej prasie napisano: „W końcu Zielona Góra, po 9 latach od zakończenia działań wojennych ma swój pomnik poświęcony ofiarom I wojny światowej. Nie będziemy już w tyle za innymi miastami i wsiami naszego powiatu. Pocieszmy się jednak, że nie jesteśmy ostatnim miastem w Niemczech, które taki pomnik postawiło”.

Rzeźba, którą osłonięto w marcu 1928 r. na północnej ścianie budynku zielonogórskiego ratusza była figurą z brązu przedstawiająca młodego żołnierza w stroju polowym, wspartego prawym ramieniem o ścianę, a na jego lewym ramieniu znajdowała się broń. Według opisu w dokumencie, postać młodzieńca była pełna smutku i żalu. Miał on na sobie uniform zniszczony podczas walk. Według zamierzeń pomysłodawców miał on uosabiać najlepszych „synów”, którzy polegli w walce dla Niemiec.

Lista poległych zielonogórzan, którą wmurowano w ścianę ratusza kilka dni po uroczystym odsłonięciu pomnika, jest znakomitym źródłem wiedzy dla badaczy historii miasta. Dokument mierzy prawie 2 metry. Zapisano w nim 857 nazwisk przedwojennych zielonogórzan, wymienionych z imion, nazwisk, wykonywanych zawodów i stopni wojskowych. Spis podzielono na lata, zaczyna się w 1914 r., kończy na roku 1923, kiedy to na pograniczu dogorywały ostatnie walki. Rejestr ten kilkakrotnie przytaczały zielonogórskie gazety, lecz nigdy nie było to kompletne zestawienie. Dopiero dokument wmurowany w elewację magistratu zawierał pełen skorowidz zielonogórzan poległych na wojnie.

Na przedwojennych zdjęciach i pocztówkach miasta wielokrotnie reprodukowano pomnik. Wiadomym było również, jakie spotkały go losy podczas II wojny światowej. Tak jak wiele innych zielonogórskich pomników został przetopiony na kule armatnie. Obecnie jedynym śladem po nim jest maleńki wyłom w ścianie ratusza na którym stał. Ciekawostką jest jednak historia odnalezienia dokumentu przez polskich mieszkańców Zielonej Góry. W 1987 r. zlecono jednej z firm budowlanych prace nad odnową elewacji ratusza. I podczas prac remontowych północnej ściany magistratu robotnicy w specjalnej skrytce odnaleźli dokument, który przechowywany był w papierowej tubie.

Stąd też został zachowany w bardzo dobrym stanie od 1928 roku aż do naszych czasów.

Ten wpis na blogu jest gościnnym postem z Muzeum Ziemi Lubuskiej. Ilustracje pochodzą ze zbiorów muzeum. Więcej informacji o muzeum i jego wystawach pod: https://mzl.zgora.pl/

Autor: dr Izabela Korniluk

Rok 1945 był trudnym okresem zarówno dla nowych, jak i byłych mieszkańców Zielonej Góry. Niemieccy właścicieli domów, sklepów, zakładów pracy, firm czy fabryk musieli opuścić swoje stałe miejsce zamieszkania i rodzinne miasto na zawsze. Do Grünberga, nazwanego od 6.06.1945 r. po polsku Zieloną Górą, przybywali nowi osadnicy, którzy zastali na miejscu całkowicie inny, niż znany im dotychczas krajobraz kulturowy. Zaczęli oni przejmować poniemieckie dziedzictwo, które wydawało im się obce, a nawet wrogie i urządzali je na nowo. Jednym największych zakładów w przedwojennym Grünbergu była Fabryka Budowy Mostów i Konstrukcji Stalowych Beuchelt & Co. Zielona Góra na Śląsku (Fabrik für Brückenbau und Eisenkonstruktionen Beuchelt u. Co. Grünberg in Schlesien), której właścicielem był Georg Beuchelt. Firma dawała pracę wielu mieszkańcom, a jego wyroby znane były nie tylko w Niemczech, ale i na świecie.

Gdy w lutym 1945 r. do miasta wkroczyli żołnierze Sowieccy zdemolowali większość zakładu, a nadający się do funkcjonowania park maszynowy wywieźli w głąb Związku Sowieckiego. W czerwcu 1945 r., po przejęciu w Zielonej Górze administracji przez polskie władze, dawne zakłady G. Beuchelta otrzymały nazwę „Zaodrzańskie Zakłady Budowy Mostów i Wagonów WAGMO” i stały się przedsiębiorstwem państwowym.

1 października 1945 r. pierwsza ekipa polskich robotników ruszyła do porządkowania zniszczonego terenu fabryki. Priorytetem były kwestie związane z uruchomieniem zakładu, uprzątnięcie hal i przystosowaniem ich do produkcji oraz pozyskiwanie maszyn i surowców. Oblicze zakładu pozostawiało wiele do życzenia, co pokazują zdjęcia z pierwszych dni przedsiębiorstwa po wojnie. Zdemolowane hale, zniszczone budynki, nie nadający się do niczego zdewastowany sprzęt sprawiał wrażenie, iż nie uda się tutaj wskrzesić życia. Ujęcia te potwierdzają także słowa pierwszego dyrektor zakładu Kazimierza Szwabowicza: „Stan zakładu był przerażający. Cała instalacja zniszczona, hale zachowały się wprawdzie w całości, jednak z powybijanymi oknami. Woda deszczowa zalewała wnętrza. Pracę zaczęliśmy od porządków. Wszystko wykonywało się ręcznie i tylko przy dziennym świetle. Na terenie zakładu nie było żadnego źródła energii elektrycznej, dlatego naszym największym sukcesem było uruchomienie transformatora.” Inny świadek historii z tego okresu, Hieronim Rutkowski tak wspominał swoje pierwsze dni pracy w Zastalu: „W 1945 r., co oczywiste, w Zastalu nie było produkcji, tylko prace porządkowe. To była straszna ruina – wyszabrowano wszystkie hale, ściany porozbijane, okna wytłuczone. Pierwsze moje spojrzenie, na ten cały zastany koszmar tej fabryki i to, co rzucało nam się w oczy, to te sterczące kadłuby łodzi podwodnych. Całe sterty tego żelastwa zostały na halach, bo do grabieży były za ciężkie. Ogólnie wrażenie nieciekawe.” Polskim pracownikom w uruchomieniu fabryki i poznaniu profilu oraz specyfiki przedsiębiorstwa pomagali niemieccy fachowcy oraz autochtoni pozostający w Zielonej Górze. Zbigniew Galbierczyk, który rozpoczął pracę w październiku 1945 r. tak wracał pamięcią do tych dni: „Przypominam sobie zakład w pierwszych dniach mojej pracy. Chodziłem wtedy po ogromnych, pustych i zniszczonych halach. Po Niemcach zostało jeszcze trochę sprzętu, na przykład stoły, na których leżały karabiny maszynowe oraz fragmenty kadłubów do łodzi podwodnych, które tam pod koniec wojny wytwarzano. Na początku pracowało z nami kilku Niemców, lecz nie miałem z nimi kontaktu. Był jednak jeden taki mistrz elektryk, autochton, z którym pracowałem. Nazywał się Kmieć i pracował w Zastalu jeszcze za Beuchelta. Wtedy uważaliśmy go za najstarszego Zastalowca. Był przez nas bardzo poważany i szanowany, bo o zakładzie wiedział wszystko.”

Odgruzowywanie i uruchamiane fabryki trwało kilkanaście miesięcy. W 1948 r. zakład zmienił swoją obiegową nazwę z WAGMO na ZASTAL i odtąd jego nazwa brzmiała: „Zaodrzańskie Zakłady Przemysłu Metalowego ZASTAL w Zielonej Górze”. Przedsiębiorstwo stało się jedną z bardziej znaczących firm krajowych produkujących tabor kolejowy, a w szczególności wagony towarowe, konstrukcje stalowe i lokomotywy spalinowe.

Ten wpis na blogu jest gościnnym postem z Muzeum Ziemi Lubuskiej. Ilustracje pochodzą ze zbiorów muzeum. Więcej informacji o muzeum i jego wystawach pod: https://mzl.zgora.pl/

Autor: dr Izabela Korniluk

HAUS SCHLESIEN

Dollendorfer Str. 412
53639 Königswinter

+49(0)2244 886 0
info@hausschlesien.de
X
Wir nutzen Cookies auf unserer Website. Einige von ihnen sind essenziell, während andere uns helfen, diese Website und Ihre Erfahrung zu verbessern. 
Customize Customize
No cookies
Yes, I agree