de pl en

Osiem wierszy, w których urodzony we Wrocławiu Paul Dabitsch oświadcza pod przysięgą, że jego teściowa zmarła 13 listopada 1946 roku. Osiem wierszy, które w w suchych słowach ujmują los milionów ludzi, lecz nie mogą nawet w przybliżeniu pokazać cierpienia, jakie za tym stoi. To, że w 1948 roku takie oświadczenie w ogóle musiało być złożone i urzędowo potwierdzone, wynikało z tragicznych okoliczności śmierci i braku aktu zgonu: 77-letnia wrocławianka Maria Reimann zmarła podczas wypędzeń ze Śląska. Została pochowana w Węglińcu, liczącej wówczas niecałe 3000 mieszkańców miejscowości, która była jednak jednym z najważniejszych węzłów kolejowych Dolnego Śląska. Pełnił on ważną rolę podczas wysiedleń po II wojnie światowej, ponieważ tutaj odbywało się przekazywanie przez władze polskie transportów wypędzonych do brytyjskiej strefy okupacyjnej.

W lutym 1946 roku pod nazwą „Operation Swallow“ rozpoczęto transport Niemców z drugiej strony linii Odry-Nysy do brytyjskiej strefy okupacyjnej. Uzgodniony w lipcu 1945 roku na konferencji poczdamskiej „uporządkowany i humanitarny sposób“ wysiedleń pozostał jednak słowami bez pokrycia. Nawet jeśli Brytyjczycy zażądali w umowie dochowanie podstawowych standardów w stosunku do wysiedlanych, to pociągi były często tygodniami w drodze, zaopatrzenie niedostateczne, a warunki higieniczne katastrofalne. Wielu uchodźców nie przeżyło tych trudów – tak, jak Maria Reimann.

Odpowiedzialność za zestawienie transportów wypędzonych była w gestii polskich władz, które początkowo wysiedlały przede wszystkich Niemców nie nadających się do pracy: w pierwszych pociągach na Zachód znajdowali się przeważnie starcy i chorzy. Zatrzymano zdolnych do pracy mężczyzn i fachowców dla utrzymania zakładów produkcyjnych i infrastruktury. Także Paul Dabitsch mógł czy też musiał zostać w 1946 jeszcze we Wrocławiu. Od 1930 roku pracował jako mechanik w miejskiej elektrowni, przynajmniej tak figurował we wrocławskiej książce adresowej.

Po ukończeniu szkoły odbył naukę u optyka i uczęszczał do Miejskiej Szkoły Doskonalenia Zawodowego. Do 1915 roku Dabitsch pozostał wierny swojemu zawodowi – jako powód jego odejścia podano w świadectwie pracy powołanie do wojska. Po wojnie w dalszym ciągu pracował jako optyk, w 1926 ożenił się z Elisabeth i zamieszkał z nią na Mathiasstraße (obecnie: Jedności Narodowej) we Wrocławiu. Z jego dokumentów nie wynika, dlaczego zmienił zawód.

Z różnych zaświadczeń Paula i Elisabeth Dabitsch z okresu bezpośrednio po wojnie wynika, że do jesieni 1946 pozostawali oni we Wrocławiu ze względu na wykonywane przez nich i ważne dla systemu zawody. Na Ottostraße (obecnie: Ofiar Oświęcimskich) znaleźli mieszkanie, w którym mogli pozostać. W październiku 1946 roku Paul Dabitsch zwrócił się do swojego polskiego pracodawcy z prośbą o wydanie zaświadczenia koniecznego do wyjazdu. Prawdopodobnie krótko potem opuścił ze swoja teściową Wrocław i ruszył w kierunku brytyjskiej strefy okupacyjnej. Jednak ona już tam nigdy nie dotarła.

Maria Reimann nie była niestety jedynym członkiem rodziny, której ne wystawiono aktu zgonu i nie pozwolono na pochówek blisko krewnych. W lipcu 1958 roku Elisabeth wystąpiła o uznanie swojego brata za zmarłego. Ostatni znak życia rodzina dostała w grudniu 1944 z frontu w Prusach Wschodnich. A teraz musiała porzucić tak długo żywioną nadzieję na jego powrót.

… krzycz, wrzeszcz, wydzieraj się na cały świat, może zarobisz w ten sposób pieniądze!” Tak urodzony w 1891 roku w Jaworze komik Ludwig Manfred Lommel w kilku słowach podsumował początki swojej kariery. Przy czym jego ojciec nigdy tego nie powiedział, lecz miał właściwie nadzieję, że syn przejmie po rodzicach ich firmę. Jednak mimo wykształcenia w zawodzie handlowca i pobytów w Manchesterze i Londynie, Lommel nie interesował się tkaninami i suknami. Jego serce biło raczej dla sceny. Po kilku mniej lub bardziej owocnych działaniach jako przedstawiciel, znalazł w końcu swoje powołanie w wędrowaniu od wsi do wsi i rozbawianiu ludzi swoim monodramami. Jednak wielką popularność nie zawdzięcza wiejskim scenom, lecz nowemu wtedy medium: radiu.

Kilka miesięcy po pierwszej niemieckiej audycji radiowej z Berlina w październiku 1923 roku , powstało osiem następnych rozgłośni regionalnych. Do nich zaliczała się także założona w kwietniu 1924 roku we Wrocławiu prywatna spółka radiowa „Schlesische Funkstunde A. G.“ Redakcja mieściła się początkowo w pomieszczeniach Wyższego Urzędu Górniczego przy Placu Powstańców Śląskich, aż w grudniu 1925 roku nowa siedziba radia znalazła się na Krzykach.

Kto wtedy chciał posłuchać nowych programów radiowych, musiał najpierw uzyskać zgodę na zakup odbiornika i zameldować się jako „abonent“. Opłata dla odbiorców Schlesische Funkstunde (Śląska Audycja Radiowa) wynosiła w 1924 roku dwie marki Rzeszy. Zasięg transmisji Breslauer Rundfunk (Radio Wrocław) obejmował ok. 4,5 mln mieszkańców, z których na początku programu zgłoszonych było tylko 200 odbiorców. Zainteresowanie nowym medium szybko jednak rosło i już w następnym roku liczba abonentów wynosiła 46.000 odbiorców.

W roku 1925 pisarz i dramaturg miejskich scen Wrocławia, Fritz Walther Bischoff, został powołany na stanowisko kierownika literackiego Śląskiej Audycji Radiowej, a w 1929 roku mianowany dyrektorem. Interesowały go przede wszystkim artystyczne możliwości radia. Razem z kompozytorem Edmundem Nickem, który stworzył orkiestrę radiową i rozwinął program muzyczny, starał się zdobyć scenę akustyczną. Bischoff widział w radiu instrument, który mógłby służyć popularyzacji kultury. Napisane przez niego „radiowe” teksty nazywał „sekwencjami odsłuchowymi“. Zakładały one, że teksty były rozdzielane na różnych spikerów, a poszczególne pasaże przerywane muzyką, co dzisiaj jest pewną oczywistością.

Friedrich Bischoff był też tym, który odkrył dowcipnego artystę estradowego Ludwiga Manfreda Lommela i zaoferował mu prowadzenie własnej audycji „Runxendorfer Welle 0,5″. Ludwig Manfred Lommel udzielił przy tym swojego głosu dwunastu różnym postaciom oraz należącym do nich dźwiękom. Paul i Pauline Neugebauer i Runxendorf stawali się z audycji na audycję coraz bardziej popularni i uczynili Lommela znanym daleko poza Śląskiem. Radio zyskiwało coraz więcej odbiorców , a liczba słuchaczy szybko rosła.

Po objęciu władzy przez narodowych socjalistów w 1933 roku nadszedł koniec Śląskiej Audycji Radiowej. W trakcie narodowosocjalistycznych czystek Friedrich Bischoff, Edmund Nick oraz inni współpracownicy zostali zwolnieni jako tzw. „kulturowi bolszewicy“ Po odwołaniu Bischoffa „Reichsender Breslau“ (Rozgłośnia Rzeszy Wrocław) rozwinęła się i obok powstałej już w 1925 roku filii w Gliwicach, stworzyła rozgłośnie lokalne w Zgorzelcu i Opawie.

Radiostacja Gliwicka okryła się 31 sierpnia 1939 roku niechlubną sławą, gdy esesmani w polskich mundurach dokonali na nią zamachu, który posłużył narodowosocjalistycznej propagandzie do usprawiedliwienia najazdu na Polskę.

W budynku Śląskiej Audycji Radiowej we Wrocławiu od 1946 roku znajduje się siedziba rozgłośni „Polskie Radio Wrocław“.

„Na jego lekcjach można słodko kimać, bez wcześniejszego zażycia środka nasennego“. Tak mówiono o lekcjach nauczyciela fizyki i chemii, który nazywał się wprawdzie „Brüll” (pol. Krzykacz), lecz był raczej człowiekiem flegmatycznym. Jest on jednym z dziesięciu nauczycieli, którzy w zapiskach „Aus der lieben Penne“ (pol. Z kochanej budy) zostali opisani w najlepszym stylu uczniowskim, przy czym nabijano się z ich dziwactw. Co jednak zaczyna się jako zbiór historyjek o urwisach, staje się kroniką utraconej młodosci.

Oprawiona w płótno, zamykana klamerką książeczka była początkowo prawdopodobnie pomyślana jako dziennik. Jednak zamiast zapisywać osobiste myśli, 34 uczniów, którzy po Wielkanocy 1936 roku zostali przyjęci do szkoły im. Adolfa Hitlera przy Nikolaigraben 20 (obecnie Podwale), zapisywali odręcznie swoje lata szkolne we Wrocławiu i dokumentowali to licznymi zdjęciami. Lata, które rozpoczęły się w wesołej atmosferze, lecz nie skończyły się zwyczajnie.

Na początku są krótkie charakterystyki nauczycieli. Uzupełnione zdjęciami zawierają ich ulubione powiedzonka i krótkie anegdoty. Najwięcej miejsca zajmuje oczywiście osoba dyrektora, który ze względu na swój „wyjątkowy organ mowy” zwany był przez uczniów „Wozakiem”. Podczas gdy wychowawca klasy był lubiany i nazywany „Tatą”, to nauczyciel matematyki miał dwa przydomki: ze względu na jego nadzwyczajną fryzurę mówiono na niego „Nastroszony”, a jego słabość codziennego przyjeżdżania do szkoły na starym rowerze przysporzyła mu przezwisko „Wieczny rowerzysta”. W drugiej części znajdują się zdjęcia i opisy wycieczek, uroczystości oraz „wesołych wieczorów”. Do opisanych w 3. rozdziale „nadzwyczajnych wydarzeń“ oprócz lekcji tańca zalicza się także trzytygodniowy pobyt w obozie paramilitarnym w Niemczy. Czas, który uczniowie porównywali z pobytem w obozie dla więźniów, a który mimo to jest również przedstawiany jako ważne wydarzenie w życiu szkolnej społeczności.

W listopadzie 1942 roku uczniowie zostali wcieleni do baterii obrony przeciwlotniczej, nauka odbywała się jeszcze tylko w ograniczonej formie. Wpisy w albumie ze zdjęciami i komentarzami pokazują, że była to jeszcze wspólna przygoda. Możliwe, że młodzi mężczyźni w swojej lekkomyślności nie uświadamiali sobie jeszcze znaczenia tej sytuacji. W lutym następnego roku klasa została rozwiązana: rocznik 1925 został wcielony do Służby Pracy Rzeszy, uczniowie z rocznika 1926 zostali pomocnikami w Luftwaffe. Czytamy o tym, że „nadchodzący czas był dalece nie tak łatwy do wytrzymania jak ten, który właśnie minął”.

Dołączone życiorysy uczniów pokazują choćby na podstawie fotografii, na których prawie wszyscy są widoczni w mundurach, że droga ze szkolnej ławy prowadziła bezpośrednio na wojnę – i że nie wszyscy powrócili. A ci, którzy przeżyli, nie wrócili już do Wrocławia. Rozproszeni znajdowali nowy dom gdzieś na zachodzie Niemiec. Przez przypadek kilku z nich zebrało się ponownie na początku lat 80. i odtąd aż do roku 2010 organizowali regularne spotkania klasowe. Album z dawnych czasów przypominał o klasowych figlach i wzbogacał spotkania. Aby zachować chronologię, album zawiera na koniec zdjęcie z każdego spotkania klasy.

Letnie wakacje i czas urlopów dobiegły końca i znowu dzień za dniem wczesnym rankiem droga wiedzie do szkoły, firmy lub biura: niektórzy mają szczęście i idą na piechotę, inni jadą na rowerze, a wielu musi wziąć autobus lub tramwaj. Tak jak to robił 100 lat temu mały Helmut. A oznaczało to, że należy punktualnie ruszyć z domu, aby nie przegapić tramwaju i mieć nadzieję, że nie będzie on opóźniony oraz nie zapomnieć biletu. Na okładce biletu zaznaczono, że „Przy każdej jeździe należy go dobrowolnie okazać konduktorowi lub strażnikowi i na żądanie ponownie dać do kontroli“. Nie wiadomo, czy Helmut w drodze do Szkoły Podstawowej nr 67 przy Steinstraße (obecnie ulica Kamienna) miał zawsze przy sobie bilet, Nie można jednak było pożyczyć bilet od kolegi ze szkoły, bowiem był on przypisany do danej osoby i ważny tylko „na osobę, która bilet kupiła”. Dlatego też był on zaopatrzony w zdjęcie paszportowe, na którym widniał Helmut w szykownym mundurku marynarskim – typowym dla tych czasów.

Gdy Helmut co tydzień kupował bilet, wrocławskie tramwaje świętowały właśnie 45-lecie swojego istnienia. Bowiem już w 1876 roku wrocławska spółka Straßen-Eisenbahn-Gesellschaft (BSEG) dostała zezwolenie na prowadzenie tramwajów konnych w mieście. Uruchomienie pierwszej linii z Klosterstraße (obecnie ulica Traugutta) przez Ogród Zoologiczny do Szczytnik nastąpiło w lipcu następnego roku. Mimo wielu niedostatków: złe warunki pracy woźniców, zbyt wolna jazda i często opóźnione połączenia ostatnie konie dopiero w 1906 roku zostały wysłane „na emeryturę“. Rok wcześniej spółka Elektrische Straßenbahn in Breslau AG (ESB) otrzymała koncesję i wprowadziła napęd elektryczny. Natomiast spółka BSEG elektryfikowała swoje linie dopiero od 1901 roku.

Rosnąca liczba mieszkańców i coraz bardziej rozciągnięta zabudowa spowodowały, że konieczny stał się dalszy rozwój sieci tramwajowej. Stąd też administracja miejska postanowiła wziąć w swoje ręce budowę i eksploatację nowych linii tramwajowych. W roku 1902 rozpoczęły pracę Städtische Straßenbahn Breslau (SSB) jako trzecie przedsiębiorstwo. Pierwsze linie prowadziły z Popowic do Bramy Oławskiej lub z Popowic do Dworca Głównego. Przez pewien czas we Wrocławiu istniały trzy przedsiębiorstwa tramwajowe, co oczywiście nie przebiegało bez przeszkód. Dlatego miasto w 1911 roku wykupiło najpierw za 10 milionów marek spółkę BSEG, a wreszcie z chwilą wygaśnięcia udzielonej na 30 lat koncesji przejęło w 1923 roku także spółkę ESG i włączyło jej linie do swojej sieci. W czasach, gdy mały Helmut codziennie korzystał z tramwaju, sieć była wciąż rozbudowywana. Powstały nowe linie, które miały zlikwidować częste przesiadki i ułatwić jazdę tramwajem.

W listopadzie 1943 roku cała sieć tramwajowa została zmieniona. Ponieważ wszelkiego rodzaju paliwo było potrzebne do celów wojskowych, zawieszono ruch autobusowy. Aby jednak wszystkie dzielnice miasta miały połączenie z centrum, konieczne było przestawienie sieci tramwajowej. Wrocławianie otrzymali ulotki ułatwiające im poruszanie się w nowej sieci.

W listopadzie 1943 roku Helmut miał już od dawna świadectwo ukończenia szkoły w kieszeni, wiec nie musiał sprawdzać „Jaka linia prowadzi do mojej szkoły?“.

„Co Bóg złączył, człowiek niech nie rozdziela“ czytamy w Ewangelii wg św. Mateusza 19:6. Jest to ulubiony werset z Biblii i cytuje się go chętnie w kartach z życzeniami – być może także i w tych dla Karla i Berty, którzy 3 sierpnia 1912 roku pobrali się we Wrocławiu. Nie mogli oni wówczas przypuszczać, jak wydarzenia polityczne na świecie wystawią to przyrzeczenie na próbę. Dwa lata po zawarciu małżeństwa, gdy ich córka Ruth miała niespełna 2 lata, wybuchła I wojna światowa i Karl został wcielony do wojska. Po wojnie znalazł pracę jako wiertacz w firmie Linke-Hoffmann Werke. Z Bertą, córką Ruth i wychowankiem Günterem, synem zmarłej w połogu szwagierki, prowadził na Posener Straße (obecnie Poznańska) skromne, ale spełnione życie.

Wraz z wybuchem II wojny światowej szczęście rodzinne zostało przerwane: wychowanek Günter i zięć Hermann zostali powołani do Wehrmachtu. Po załamaniu się frontu wschodniego i szybkim posuwaniu się do przodu Armii Czerwonej Karl został wprawdzie zwolniony ze służby wojskowej, lecz wcielony do Volkssturmu. W wyniku tego był on ponad 80 dni zamknięty we Wrocławiu, który został ogłoszony miastem-twierdzą. Jego żona, córka Ruth i mały wnuk w styczniu 1945 roku podążyli za wezwaniem do opuszczenia miasta przez kobiety i dzieci. Uciekli do Strzelina i po wypędzeniu przybyli w 1947 roku do Minden w Westfalii. Karl przeżył zakończenie wojny w mocno zniszczonym Wrocławiu. Zgodnie z rozkazem Hitlera gauleiter Hanke nakazał bronić Festung Breslau do ostatniego żołnierza. Dopiero 6 maja – 4 dni po Berlinie – Wrocław skapitulował.

Początkowo Karl pozostał we Wrocławiu i został wypędzony dopiero w styczniu 1947 roku. Pierwszym przystankiem był obóz dla przesiedleńców w koszarach Ziethena w saksońskim Torgau. Krótko potem dostał się do Halle. Tu znalazł zatrudnienie jako wiertacz w zakładach naprawczych Kolei Rzeszy. Jego zięć Hermann pod koniec 1945 roku wrócił z niewoli brytyjskiej i przez 2 lata był kierowcą British Army w Minden. Z powodu stanu zdrowia Günter został zwolniony z sowieckiej niewoli dopiero w 1948 roku. Obydwaj znaleźli się w brytyjskiej strefie okupacyjnej i tam spotkali się z rodziną. Dla Karla było to na razie niemożliwe. W latach powojennych podróż z jednej strefy okupacyjnej do innej była możliwa tylko za okazaniem specjalnego dokumentu upoważniającego do przekraczania stref. Uzyskanie go w sowieckiej strefie okupacyjnej było, jak pisał w grudniu 1947 roku w liście do rodziny Karl, bardzo trudne. Koledzy odradzali mu nielegalne przekraczanie granicy. Stąd też minęło jeszcze półtora roku od tego listu, w którym Karl tak bardzo życzył sobie spotkania, zanim mógł przesiedlić się do swojej rodziny do Minden.

Dopiero w ramach łączenia rodzin udało mu się wyjechać latem 1949 roku do krótko wcześniej powstałej Republiki Federalnej Niemiec. W Minden był po ponad czterech latach ponownie połączony z rodziną. Swoim szczęściem nie cieszył się długo – zmarł już w 1952 roku.

19. stycznia 1945 roku gauleiter Dolnego Śląska Karl Hanke wydał rozkaz o ewakuacji ludności cywilnej z Wrocławia. Kto nie był potrzebny do obrony miasta lub niezbędny w miejscu pracy, musiał opuścić miasto. Dotyczyło to przede wszystkim kobiet, starszych ludzi i dzieci, którzy w zimie przy trzaskającym mrozu udali się w drogę w nieznane. Wśród nich była także Anni Keller, która razem ze swoim 16-miesięcznym synem Wolfgangiem uciekła z Wrocławia w kierunku zachodnim.

Dopiero na początku października 1944 roku, jak świadczy o tym wystawione we Wrocławiu pozwolenie na pobyt, przyjechała ona do miasta z nadreńskiego Düren. Z perspektywy czasu wydaje się to absurdalne, że właśnie w tym momencie przeniosła się do Wrocławia, który musiała znowu opuścić kilka miesięcy później. Przez długi czas Śląsk oszczędzały działania wojenne i był on uważany za schron przeciwlotniczy Rzeszy. Front wschodni przebiegał kilkaset kilometrów od miasta, a naloty bombowe aliantów nie sięgały tak daleko. Do jesieni 1944 roku miały miejsce tylko pojedyncze ataki powietrzne na Górnośląski Okręg Przemysłowy. Stąd też wysyłano na Śląsk dzieci i rodziny z bombardowanych miast i regionów na Zachodzie. Tutaj noce były spokojne, a zaopatrzenie w żywność zapewnione.

Podczas gdy jeszcze kilka miesięcy przed końcem wojny życie we Wrocławiu toczyło się jak zwykle, to Düren zostało po raz pierwszy zbombardowane już w 1940 roku, a od lata 1944 naloty były coraz bardziej gwałtowne. W samym tylko wrześniu miało miejsce 8 nalotów na miasto. Zrozumiałe, że Anni Keller chciała zapewnić sobie i swojemu małemu synkowi bezpieczeństwo. Późniejsze wydarzenia przyznały jej rację, bowiem 16. listopada miasto Düren zostało podczas bombardowania zniszczone w 90%, a 3000 mieszkańców zginęło. Anni Keller mieszkała już wtedy od miesiąca we Wrocławiu, a jej początkowo czasowe pozwolenia na pobyt zostało zmienione na stałe. Jak jednak doszło do tego, że wpadła na pomysł przeprowadzki do Wrocławia?

31. października 1941 roku Anni Reins, pomoc domowa z Lendersdorf k. Düren, poślubiła pochodzącego z Wrocławia Kurta Kellera. Nie wiadomo, jak i kiedy młodzi się poznali. Można przypuścić, że Kurt jako przedstawiciel firmy handlującej radioodbiornikami i artykułami elektrycznymi spotkał ją podczas jednej ze swoich podróży służbowych. W czerwcu 1939 roku został on powołany do Wehrmachtu i służył w 48. Batalionie Saperów. Być może również dopiero wtedy poznał przyszłą żonę. W każdym razie wykorzystał swój urlop, aby poślubić „swoją Anni”. Dwa lata później urodził się ich syn Wolfgang. Początkowo Anni pozostała z dzieckiem w swoim rodzinnym mieście, ponieważ jej mąż był na froncie. Prawdopodobnie dopiero wtedy, gdy naloty bombowe stały się coraz bardziej częste, podjęła decyzję o przeprowadzce do Wrocławia. Ponieważ jej mąż miał tam mieszkanie przy ulicy Szczytnickiej (Scheitniger Straße), miała swój adres i dostała zezwolenie na pobyt. Suterena była jednak zbyt ciasna dla małej rodziny i w grudniu 1944 roku urząd mieszkaniowy przydzielił Kurtowi Kellerowi mieszkanie przy Friedrichstraße 11 (obecnie Kolejowa), w którym rodzina mieszkała aż do ucieczki.

Po zakończeniu wojny Kurt Keller powrócił z rodziną do rodzinnego miasta żony. Adresy na wystawionych dokumentach lub listach ciągle się zmieniają, co świadczy o trudnej sytuacji mieszkaniowej w prawie całkowicie zniszczonym Düren.

Są „wielcy”, sławni muzycy, którzy sprzedają płyty na całym świecie, a ich nazwiska można znaleźć w każdej encyklopedii muzycznej. Są też nie mniej utalentowani muzycy, którym zabrakło odrobiny szczęścia, aby pojawić się na wielkich scenach. Jedną z nich mogłaby również być Hanna Horn z Wrocławia, której krytycy i słuchacze nie odmawiali talentu i umiejętności i która zachwycała wielu ludzi swoją muzyką i kształtowała ich swoją pedagogiczną wrażliwością.

Johanna Katherina Elisabeth Horn urodziła się 17 maja 1903 r. we Wrocławiu i tam też chodziła do szkoły. Do liceum (Städtische Viktoriaschule we Wrocławiu) uczęszczała od 1911 roku do Wielkanocy 1919. Patrząc na jej świadectwo dojrzałości widać, że już wtedy bardziej kochała muzykę niż języki lub nauki przyrodnicze – o ile większość ocen jest dostatecznych, to wyraźnie wyróżnia się „śpiew” z notą „dobry”. Nic dziwnego, jako że jej ojciec Walter Horn prowadził przy Klosterstraße (obecnie Traugutta) we Wrocławiu szkołę muzyczną. Prawdopodobnie u niego też nauczyła się gry na fortepianie i skrzypcach. Jednak już w 1925 roku jej ojciec zmarł i Hanna w wieku 22 lat przejęła po nim szkołę. W ciągu wielu lat odkryła i wypromowała tu niejeden talent. Regularnie urządzała w szkole, ale także w większych salach – np. w 1943 roku w Sali Muzycznej uniwersytetu – koncerty z udziałem uczniów, od których dość dużo wymagała. Koncerty cieszyły się dużą popularnością wśród słuchaczy i pisała o nich także lokalna prasa.

Ponieważ wszystkie dokumenty i świadectwa zaginęły prawdopodobnie w czasie wojny lub wysiedleń, dla udowodnienia swojej działalności i umiejętności potrzebowała Hanna Horn na początku lat 50. potwierdzeń ze strony swoich wcześniejszych uczniów. Wynika z nich, że była ona doskonałym pedagogiem, ale przede wszystkim utalentowanym muzykiem. Była ona znaną nie tylko we Wrocławiu i cenioną przez krytyków solistką, muzykiem kameralnym i towarzyszącym. Grała ze znanymi artystami, jak z koncertmistrzem Opery Niemieckiej w Berlinie prof. Bernhardem Leßmannem, ze śpiewakiem Hubertem Weidemannem, który przez trzy lata był solistą Opery Wrocławskiej oraz z wrocławskim skrzypkiem Maximilianem Hennigiem. Jak o tym świadczą osobiste życzenia od Fritza von Bose, jej interpretacje wysoko cenili także kompozytorzy.

Po wysiedleniu Hanna Horn przyjechała do Leer. Już wkrótce również tutaj dawała koncerty, a w 1947 roku w czasie wieczoru koncertowego grała dzieła Beethovena, Bacha i Chopina. Rok później dała kilka koncertów z wiolonczelistą Otto Hübnerem, które spotkały się z uznaniem krytyki. Z dokumentów nie wynika, na ile mogła nawiązać do sukcesów wrocławskich. Z pewnością nie przyszło jej to łatwo, gdy w roku 1949 i 1950 musiała zastawić swój fortepian i skrzypce jako zabezpieczenie pożyczki służącej do stworzenia nowej podstawy zarobkowania. W końcu instrumenty te były jej kapitałem – ryzyko ich utraty z pewnością nie było łatwą decyzją.

Aktualne statystyki potwierdzają, że udział kobiet wśród studiujących w Niemczech medycynę wynosi dzisiaj ponad 50 procent. Gdy Margarethe Galinsky w 1917 roku rozpoczynała studia, udział kobiet był dużo niższy. W czasie jej narodzin trudno było nawet przewidzieć, że będzie ona mogła kiedykolwiek studiować medycynę na uniwersytecie. Bowiem kiedy w 1897 roku przyszła na świat w Pogorzeli (Wielkopolska), nie wolno jeszcze było immatrykulować kobiet na niemieckich uniwersytetach. Kobiety uważano wówczas „ pod względem fizycznym i psychicznym za całkowicie niezdolne“ do studiowania medycyny czy wykonywania zawodu lekarza. Dopiero 20 kwietnia 1899 roku Bundesrat zdecydował o oficjalnym dopuszczeniu kobiet do studiów medycyny, stomatologii i farmacji na obszarze Rzeszy Niemieckiej.

Już w czasie I wojny światowej Margarethe Galinsky rozpoczęła studia medyczne w Halle, lecz w semestrze zimowym 1917/18 przeniosła się na Uniwersytet Wrocławski. Tutaj po pięciu latach – z przerwą na jednosemestrowy pobyt w badeńskim Fryburgu – z powodzeniem ukończyła swoje studia. 24 czerwca 1922 zdała egzamin końcowy z notą „dobry” i po praktykach medycznych w Berlinie i Wrocławiu uzyskała w październiku następnego roku prawo wykonywania zawodu lekarza. Uczęszczała jeszcze na kursy higieny społecznej i krótko potem z powodzeniem je ukończyła. Podjęła pracę w różnych wrocławskich szpitalach oraz w szkole dla położnych i klinice dla kobiet w Prusach Wschodnich.

W roku 1930 została kierowniczką nowo utworzonego Urzędu ds. Zdrowia w Białym Kamieniu w powiecie wałbrzyskim, ktorego roziązanie trzy lata później doprowadziło niestety do jej zwolnienia. Mimo to miała szczęście, bowiem już wkrótce znalazła zatrudnienie jako lekarz szkolny we Wrocławiu, co oznaczało także mianowanie na urzędnika państwowego. Zdumiewające jest, że zajmowała to stanowisko jeszcze na krótko przed końcem wojny i to mimo jej nieprzychylnej postawy w stosunku do narodowosocjalistycznego reżimu. Z relacji wielu świadków w ramach procesu denazyfikacji wynika, że nie tylko nie była członkiem partii, ale i w kręgu zaprzyjaźnionych kolegów często krytykowała politykę narodowych socjalistów.

W okresie aż do wysiedlenia pracowała w szpitalu w Strzegomiu. Z dokumentów nie wynika, czy pracowała w tym szpitalu jeszcze przed zakończeniem wojny, a bezpośrednio po ucieczce z Wrocławia. Jej zatrudnienie potwierdzają dopiero polsko- lub rosyjskojęzyczne dokumenty z lata 1945 roku.

Na podstawie odciążających zeznań świadków Margarethe Galinsky w marcu 1947 otrzymała od rządu wojskowego w Mönchengladbach decyzję, iż w trakcie procesu denazyfikacji nie stwierdzono „żadnych zastrzeżeń” w stosunku do jej osoby. Tak oto mogła powrócić do swojego zawodu i aż do przejścia na emeryturę pracowała w Mönchengladbach jako miejski radca medyczny w tamtejszym Wydziale Zdrowia.

„Po wszystkim, co mogę zrelacjonować o naszym zakładzie, odniosłem wrażenie, że dla nas pracowników w najbliższym czasie powrót nie jest możliwy“. Tym stwierdzeniem kończy Hans Stryj swój raport. Urodzony w 1905 roku w Katowicach Hans Stryj był inżynierem w firmie Linke-Hofmann-Werke we Wrocławiu, która w styczniu 1945 została ewakuowana do środkowych Niemiec. Po zakończniu wojny wielu uchodźców nosiło się z myślą o powrocie na Śląsk. Również wśród ewakuowanej załogi Linke-Hofman-Werke wybuchła, jak pisze Stryj, swego rodzaju „gorączka podróży“. Ponieważ jednak ogólna sytuacja była bardzo niepewna, postanowiono wysłać najpierw dwóch pracowników firmy na rekonesans – Hansa Stryja i jego kolegę Lehmanna.

13 lipca 1945 obaj ruszyli w uciążliwą podróż do Wrocławia, z której 4 września 1945 roku Hans Stryj sporządził dwustronicowy raport. Opisuje w nim zarówno samą podróż z licznymi przeszkodami, jak i sytuację na miejscu we Wrocławiu. O trudnościach z dotarciem do Wrocławia pisze: „Już wiedzieliśmy, że różne punkty kontrolne możemy przekroczyć tylko dzięki szczególnemu użyciu alkoholu i papierosów”. Nie liczył się chyba jednak z tym, że już przy przekraczaniu rzeki Muldy poniosą pierwszą „stratę środków szczególnego zastosowania”. Przez Zgorzelec i Chojnów dotarł wreszcie Hans Stryj do Wrocławia.

Po trwającej 80 dni zaciekłej walce miasto przedstawiało straszny widok. Hans Stryj pisze o tym: „We Wrocławiu długo nie mogłem dojść do siebie na widok potwornych zniszczeń […]. Widziałem zbombardowane miasta , jak Hamburg, Kilonia, Lubeka, Berlin, Drezno itd., ale muszę powiedzieć, że żadne z tych miast nawet w przybliżeniu nie było tak spustoszone jak nasze do końca oszczędzane miasto ojczyste.” Tym bardziej zdziwił go stosunkowo dobry stan zabudowań i fakt, że „nasz zakład bardzo mało ucierpiał.” Bezpośrednio po zakończeniu działań wojennych nie było dokładnego rozeznania o zniszczeniu poszczególnych fabryk, należy jednak przyjąć, że ekonomiczny potencjał miasta był w tym momencie jeszcze dość znaczny. Ponieważ jednak ze względu na uzgodnienia zawarte w Jałcie przez aliantów Związek Radziecki mógł zarekwirować środki trwałe jako odszkodowanie wojenne na całym obszarze państwa niemieckiego, łącznie z jego częścią, która przypadła później Polsce, zdemontowano wiele fabryk i maszyn. W raporcie czytamy: „Przechodząc przez wiele hal stwierdziłem, że Rosjanie rozebrali i wywieźli ok. 50% wszystkich maszyn.” Podsumowanie wypadło dość rzeczowo: „Kierownictwo nowych zakładów Linke-Hofman jest w polskich rekach, […]. Po rozmowie z tymi panami stwierdziłem, że zakład będzie uruchomiony dopiero za 5-6 miesięcy, ponieważ należy sprowadzić brakujące maszyny z innych zakładów.” Oprócz oglądania fabryki obaj panowie zdobyli jeszcze kilka informacji o członkach rodzin i mieszkaniach załogi, po czym 9 sierpnia udali się w nie mniej uciążliwą drogę powrotną.

Ten cytat zaczerpnięty z powieści „Na Zachodzie bez zmian“ odzwierciedla traumatyczne przeżycia jej autora, Ericha Marii Remarque’a, podczas długiego pobytu w lazarecie podczas I wojny światowej. Zrobione w czasie II wojny światowej na tarasie Reservelazarett IV (Lazaretu rezerwowego) we Wrocławiu zdjęcie grupowe sprawia początkowo inne wrażenie. Większość żołnierzy spogląda do pewnego stopnia optymistycznie w oko kamery i przynajmniej powierzchownie wydają się być zdrowi.

Zdjęcie to jest jedną z 40 czarno-białych fotografii ze spadku po byłej siostrze Czerwonego Krzyża Marii Vogel. Powstały one w czasie jej służby w lazarecie przy Hohenzollernstraße (Sudecka/Zaporoska) 96 we Wrocławiu. Na zdjęciach z lat 1939-1945 widać Marię Vogel w kręgu koleżanek i kolegów podczas wykonywania codziennych zadań lub w towarzystwie pacjentów lazaretu. Fotografie przedstawiają najczęściej zewnętrznie zdrowych żołnierzy, żadnych ciężko rannych, zmarłych czy trwale poszkodowanych na ciele i duszy. Okropności, które Remarque opisał w swojej powieści, nie są tu widoczne – można je tylko przeczuwać. Zdjęcia pozwalają jednak zrozumieć, co oznaczają wypowiedzi zawarte w wojennych wspomnieniach, w których jest mowa o tym, że dłuższy pobyt w lazarecie oznaczał „szczęście”. Przynajmniej na razie żołnierze mogli tu uniknąć śmiertelnych zagrożeń i budzącego grozę, dalekiego najczęściej frontu.

W przypadku Lazaretu rezerwowego IV we Wrocławiu, który od 1939 roku znajdował się w pomieszczeniach byłego szpitala izraelickiego, była to w styczniu 1945 złudna pewność, bowiem front zbliżał się szybko aż do Odry. Gdy ogłoszono apel do wszystkich kobiet, dzieci i starszych, aby pieszo opuścić Wrocław, ordynator dr Martin Hermann postanowił uciekać ze swoim lazaretem. W nocy spakowano to, co najbardziej potrzebne i wczesnym rankiem następnego dnia lekarze, siostry, pomocnicy i chorzy pieszo i z drewnianymi wózkami, w których były instrumenty medyczne, lekarstwa i materiały opatrunkowe, ruszyli w drogę. Przy trzaskającym mrozie i śniegu przebili się przez Saksonię aż do Mindelheim w Allgäu. W czasie trwającego cztery tygodnie, wytężonego marszu duże kłopoty sprawiały im szczególnie niezbędne zmiany opatrunków i leczenie.

Nie wiadomo, czy urodzona w 1913 roku Maria Vogel wraz z kolumną uchodźców uciekła do Allgäu, a potem wróciła na Śląsk czy razem z innymi mieszkańcami Wrocławia uciekała w stronę Karkonoszy. Z jej dokumentów wynika jedynie, że od sierpnia 1945 roku aż do wysiedlenia we wrześniu 1946 pracowała jako młodsza pielęgniarka, a potem jako siostra oddziałowa w sanatorium Buchwald-Hohenwiese (Bukowiec-Wojków) w Karkonoszach.

HAUS SCHLESIEN

Dollendorfer Str. 412
53639 Königswinter

+49(0)2244 886 0
info@hausschlesien.de
X
Wir nutzen Cookies auf unserer Website. Einige von ihnen sind essenziell, während andere uns helfen, diese Website und Ihre Erfahrung zu verbessern. 
Customize Customize
No cookies
Yes, I agree