de pl en

Gdy niespełna 17-letni Gunther Helbing 1 kwietnia 1939 roku rozpoczął praktykę rolniczą w majątku w Lubiatowie Średnim w powiecie złotoryjskim, działo się to prawdopodobnie z zamiarem przejęcia pewnego dnia posiadłości rodziców w Komprachcicach w powiecie opolskim. W swoim skrupulatnie prowadzonym Merkbuch des Landwirtschafts-Lehrlings (Dziennik rolniczego praktykanta) obok dokładnie opisanego gospodarstwa umieścił też rysunek majątku. Z jego notatek o liczącym 325 ha majątku wyraźnie wynika, że do jego utrzymania potrzebnych było wielu pracowników. Jednak zabrakło ich już wkrótce po rozpoczęciu II wojny światowej, ponieważ wielu robotników rolnych zostało powołanych do Wehrmachtu. Ich zadania przejęły kobiety i coraz częściej tzw. robotnicy cudzoziemscy. Obok polskich i francuskich jeńców wojennych było wśród nich wielu belgijskich żołnierzy, którzy po kapitulacji w maju 1940 dostali się do niemieckiej niewoli. W Lubiatowie Średnim zatrudniano również belgijskich robotników przymusowych.

Jeńcy wojenni zatrudnieni w rolnictwie byli najczęściej ulokowani w zabudowaniach gospodarczych i tam karmieni. Istniały jednak jasne przepisy dotyczące obchodzenia się z nimi. I tak musieli mieszkać w miejscach oddzielonych od mieszkania gospodarzy, nie mogli siedzieć z nimi przy jednym stole, a wychodzące poza pracę kontakty były surowo zabronione.

Gunther Helbing i pochodzący z walońskiego Bertrix Julien Schyns nie zważali na ten zakaz. Ponieważ jeńców wojennych obowiązywały ścisłe ograniczenia dotyczące korespondencji z rodziną – mogli napisać i otrzymać dwa listy i dwie kartki miesięcznie, a ponadto były one kontrolowane – Gunther Helbing nawiązał kontakt listowny z rodziną Juliena. Pod pozorem szukania w Belgii fachowej literatury rolniczej pisał do rodziny Belga. W tych listach, które na pozór dotyczyły wysyłki książek, obie strony donosiły o tym, co się u nich działo. I tak rodzina otrzymywała dodatkowe i nieocenzurowane informacje o synu, a ten dowiadywał się, co się dzieje w domu.

Gunther Helbing musiał przerwać swoją praktykę dwa miesiące przed jej formalnym zakończeniem, bowiem już 1 lutego 1941 roku został wcielony do Wehrmachtu. W 1944 dostał się w Rumunii do rosyjskiej niewoli, z której został zwolniony dopiero po 5 latach.

Do listów, które rodzina Schyns wysyłała w 1940 roku do Lubiatowa Średniego, dołączony jest także napisany po francusku list z 1954 roku. Julien Schyns gratuluje w nim swojemu przyjacielowi Guntherowi Helbingowi z okazji zaręczyn. Mimo wszelkich zakazów i przeciwności losu miedzy tymi dwoma młodymi mężczyznami zawiązała się swego czasu na Śląsku przyjaźń, która przetrwała wojnę i niewolę.

Ten cytat zaczerpnięty z powieści „Na Zachodzie bez zmian“ odzwierciedla traumatyczne przeżycia jej autora, Ericha Marii Remarque’a, podczas długiego pobytu w lazarecie podczas I wojny światowej. Zrobione w czasie II wojny światowej na tarasie Reservelazarett IV (Lazaretu rezerwowego) we Wrocławiu zdjęcie grupowe sprawia początkowo inne wrażenie. Większość żołnierzy spogląda do pewnego stopnia optymistycznie w oko kamery i przynajmniej powierzchownie wydają się być zdrowi.

Zdjęcie to jest jedną z 40 czarno-białych fotografii ze spadku po byłej siostrze Czerwonego Krzyża Marii Vogel. Powstały one w czasie jej służby w lazarecie przy Hohenzollernstraße (Sudecka/Zaporoska) 96 we Wrocławiu. Na zdjęciach z lat 1939-1945 widać Marię Vogel w kręgu koleżanek i kolegów podczas wykonywania codziennych zadań lub w towarzystwie pacjentów lazaretu. Fotografie przedstawiają najczęściej zewnętrznie zdrowych żołnierzy, żadnych ciężko rannych, zmarłych czy trwale poszkodowanych na ciele i duszy. Okropności, które Remarque opisał w swojej powieści, nie są tu widoczne – można je tylko przeczuwać. Zdjęcia pozwalają jednak zrozumieć, co oznaczają wypowiedzi zawarte w wojennych wspomnieniach, w których jest mowa o tym, że dłuższy pobyt w lazarecie oznaczał „szczęście”. Przynajmniej na razie żołnierze mogli tu uniknąć śmiertelnych zagrożeń i budzącego grozę, dalekiego najczęściej frontu.

W przypadku Lazaretu rezerwowego IV we Wrocławiu, który od 1939 roku znajdował się w pomieszczeniach byłego szpitala izraelickiego, była to w styczniu 1945 złudna pewność, bowiem front zbliżał się szybko aż do Odry. Gdy ogłoszono apel do wszystkich kobiet, dzieci i starszych, aby pieszo opuścić Wrocław, ordynator dr Martin Hermann postanowił uciekać ze swoim lazaretem. W nocy spakowano to, co najbardziej potrzebne i wczesnym rankiem następnego dnia lekarze, siostry, pomocnicy i chorzy pieszo i z drewnianymi wózkami, w których były instrumenty medyczne, lekarstwa i materiały opatrunkowe, ruszyli w drogę. Przy trzaskającym mrozie i śniegu przebili się przez Saksonię aż do Mindelheim w Allgäu. W czasie trwającego cztery tygodnie, wytężonego marszu duże kłopoty sprawiały im szczególnie niezbędne zmiany opatrunków i leczenie.

Nie wiadomo, czy urodzona w 1913 roku Maria Vogel wraz z kolumną uchodźców uciekła do Allgäu, a potem wróciła na Śląsk czy razem z innymi mieszkańcami Wrocławia uciekała w stronę Karkonoszy. Z jej dokumentów wynika jedynie, że od sierpnia 1945 roku aż do wysiedlenia we wrześniu 1946 pracowała jako młodsza pielęgniarka, a potem jako siostra oddziałowa w sanatorium Buchwald-Hohenwiese (Bukowiec-Wojków) w Karkonoszach.

To koło – jedno z czterech kół krytego wozu rodziny Dittmann – przejechało setki kilometrów aż do Górnej Frankonii. Wcześniej wóz Dittmannów przez wiele lat służył im wiernie w gospodarstwie rolnym w Obiszowie w powiecie głogowskim. O tym, że będzie musiał kiedyś przebyć tak daleką drogę, nikt do końca stycznia 1945 roku nawet nie myślał. Bowiem nawet wtedy, gdy po załamaniu się frontu wschodniego Armia Czerwona w ciągu kilku dni dotarła na Śląsk, to ludzie z wiosek położonych po lewej stronie Odry nie liczyli się z tym, że nieprzyjaciel osiągnie tereny po drugiej stronie rzeki, która wydawała się być nie do pokonania. W Ścinawie Rosjanie przekroczyli Odrę już 24 stycznia. Stąd tez od dalekowzroczności osób odpowiedzialnych w ówczesnych miejscowościach zależało, czy rozkaz do ewakuacji zostanie wydany dostatecznie wcześnie, aby ludzie mogli zadbać o swoje bezpieczeństwo, czy też nie.

Mieszkańcy Obiszowa rozpoczęli 27 stycznia 1945 roku ucieczkę i opuścili miejscowość dostatecznie wcześnie, jeszcze zanim Rosjanie 8 lutego zdobyli cały powiat i zamknęli pierścień wokół Głogowa, który został ogłoszony twierdzą. Wśród nich była również Lisbeth Dittmann ze swoim wozem zaprzężonym w dwa konie. Po śmierci ojca Gustava Dittmmanna we wrześniu 1939 roku Lisbeth jako najmłodsza córka przejęła liczące ponad 10 hektarów gospodarstwo wraz z karczmą. Zgodnie z wpisem od 1941 roku do gospodarstwa oprócz 2 koni należało też 11 sztuk bydła i 11 świń. Wpisane jeszcze w 1937 roku dwa pojazdy silnikowe, w 1941 roku nie zostały już wymienione.

Oprócz Lisbeth Dittmann i jej matki do kolumny uchodźców dołączyła także rodzina jej siostry Erny Hampel ze swoim konnym wozem. Po ślubie mąż Erny Herbert kupił w sąsiedztwie jej rodzinnego domu gospodarstwo. O tym, że oba gospodarstwo wzajemnie się wspierały, świadczy zdjęcie sprzed wojny.

14 marca 1945 roku rodziny Dittmann i Hampel dotarły do Górnej Frankonii i znalazły kwaterę w Neuengrün w powiecie Kronach. Po bezskutecznej próbie powrotu w ojczyste strony, konie i wóz tymczasowo zapewniły Lisbeth Dittmann egzystencję. Zanim straciła jednego ze swoich koni, zarabiała pieniądze na usługach przewozowych. Jej szwagier Herbert odnalazł swoją rodzinę w sierpniu 1945 roku i krótko potem nabył nowe gospodarstwo w Reutlashof w powiecie Kulmbach.

Od 1990 roku wóz stoi w ogrodzie HAUS SCHLESIEN i przypomina o losie milionów Ślązaków, którzy w zimie 1945 roku musieli uciekać. Aby to świadectwo cierpień uchodźców zachować także dla przyszłych pokoleń, wóz został w zeszłym roku fachowo odrestaurowany.

Przed gruzami frontów kamienic stoi rosyjskie działo pancerne – Lubań w marcu 1945 roku. Położone na północnych odnogach Gór Izerskich miasto, podobnie jak cały Śląsk, przez długi czas oszczędziły bezpośrednie działania wojenne. Tutaj oraz w okolicznych miejscowościach umieszczono rodziny ewakuowane z bombardowanych wielkich miast, a ranni leczyli swoje obrażenia. Jednak na początku 1945 roku sytuacja dramatycznie się zmieniła, gdy Armia Czerwona rozpoczęła zimową ofensywę i w ciągu kilku dni przekroczyła granicę Śląska.

Liczne przepełnione pociągi z uchodźcami, które codziennie przejeżdżały przez lubański dworzec, marznący i głodujący ludzie, którzy konnymi wozami lub pieszo przybywali z Wrocławia, świadczyli o zbliżającym się froncie – jednak władze partyjne odpowiedzialne za ewakuację ignorowały niebezpieczeństwo. Dopiero 11 lutego rozpoczęto opróżnianie pierwszych wiosek w północnej części powiatu. W samym Lubaniu ludność została dwa dni później wezwana do opuszczenia miasta.

W nocy z 16 na 17 lutego rozpoczęła się trwająca trzy tygodnie, zacięta walka o Lubań. Śląska Kolej Górska (Schlesische Gebirgsbahn), która prowadziła od Zgorzelca do Jeleniej Góry i była ważnym połączeniem, przecinała miasto. Celem Armii Czerwonej było zajęcie Lubania i przejęcie tej linii pod sowiecką kontrolę. Jednak Wehrmachtowi udało się w kontrataku z pomocą ostatniej grupy ochotników uwolnić miasto i odsunąć front. W ten sposób można było zapobiec przerwaniu połączenia kolejowego i linia funkcjonowała aż do końca wojny, co umożliwiło wielu tysiącom ludzi ucieczkę w kierunku zachodnim.

Bitwa o Lubań była ostatnią – zakończoną sukcesem – wielką operacją zaczepną niemieckiego Wehrmachtu w czasie II wojny światowej. Została też ona wykorzystana propagandowo przez narodowych socjalistów: minister propagandy Rzeszy Goebbels pojechał 9 marca 1945 roku do Lubania, przemówił tam do żołnierzy i podziękował im za ich zaangażowanie. O tej wizycie szczegółowo relacjonowano w ostatniej wyświetlonej kronice filmowej. Wtedy też powstała jedna z najbardziej znanych fotografii z ostatnich miesięcy wojny: przedstawia ona szesnastoletniego chłopca w zbyt dużym mundurze, odznaczonego Krzyżem Żelaznym II klasy, któremu Goebbels ściska dłoń.

Miasto Lubań drogo zapłaciło za tę bitwę – zostało zniszczone prawie w 60%. Szczególnie w północno-wschodniej części miasta, gdzie toczyły się zaciekłe walki uliczne o każdy dom, pozostały widoczne ślady. Zdjęcia miasta z tego okresu pokazują ogromną skalę zniszczeń.

Tkany śląski herb jest jedną z około 8000 różnych odznak, które w latach 1933-1945 zostały wydane przez Winterhilfswerk (WHW – Pomoc Zimowa), aby zmotywować ludność do składania darowizn. Różnorodne serie motywów z rozmaitych materiałów były projektowane w ciągu roku i miały zachęcić do regularnych datków, aby wzbogacić zbiory. I co nie mniej ważne – dzięki sprzedaży tych odznak Pomoc Zimowa stała się jedną z najbardziej znanych i działających na co dzień organizacji w okresie narodowego socjalizmu.

Datki zebrane przez Pomoc Zimową miały początkowo zwalczać materialny niedostatek osób dotkniętych przez bezrobocie i biedę i poprzez to przyczynić się do wewnętrznej stabilizacji reżimu narodowosocjalistycznego. W okresie II wojny światowej wspierała – teraz pod nazwą Kriegs-Winterhilfswerk (KWHW – Wojenna Pomoc Zimowa) – osoby nią dotknięte, a szczególnie inwalidów wojennych i rodziny zmarłych.

Pod hasłem „Walka z głodem i zimnem“ we wrześniu 1933 roku Hitler i Goebbels otworzyli pierwszą Pomoc Zimową. Wprawdzie krótko wcześniej niezależne organizacje dobroczynne zorganizowały zbiórki, lecz kwoty darowizn wypadły stosunkowe skromnie. Natomiast Pomoc Zimowa już pierwszej zimy zebrała 358 milionów marek Rzeszy. Kwota ta rosła z roku na rok i w zimie 1942/45 wyniosła ponad 1,5 miliarda.

Darowizny uzyskiwano z jednej strony poprzez zbiórki w domach i na ulicach, podczas których członkowie prawie wszystkich organizacji nazistowskich oraz uczniowie i studenci jako honorowi pomocnicy chodzili ze skarbonkami od domu do domu. Natomiast z drugiej, w o wiele większym zakresie, poprzez darowizny rzeczowe, pieniężne oraz podatki. Liczyły się tu dochody z loterii i imprez kulturalnych oraz z Eintopfsonntag (niedziela z daniem jednogarnkowym) , w czasie wojny przemianowaną w Opfersonntag (niedziela ofiary). Ludność była zachęcana do tego, aby w okresie od października do marca każdej pierwszej niedzieli miesiąca przygotować danie jednogarnkowe zamiast pieczeni, a zaoszczędzone w ten sposób pieniądze przekazać Pomocy Zimowej. Ponadto robotnikom potrącano od razu z wypłaty 10% „dobrowolnej darowizny“. Osoby temu niechętne musiały się liczyć z sankcjami.

Mimo iż liczba potrzebujących wraz ze spadającym bezrobociem malała, to Pomoc Zimowa została utrzymana i miała służyć wychowaniu ludności do ofiarności oraz wzmacnianiu narodowej wspólnoty. Reżimowi narodowosocjalistycznemu przynosiło to tę korzyść, że redukowało wydatki socjalne, a zaoszczędzone pieniądze można było inwestować w zbrojenia.

Ciągłe wezwania do ofiarności i pogłoski, że nie dociera ona do potrzebujących, podsycały z czasem niechęć i prowadziły do tego, że skrót WHW w języku ludowym został przekształcony w „Wir hungern weiter” (Głodujemy dalej) lub „Waffenhilfswerk” (Pomoc dla zbrojeń).

Na początku 1945 roku był jeszcze Wrocław jedynym obok Drezna nienaruszonym dużym miastem niemieckim, a w maju 1945 – gruzowiskiem. Już w lecie 1944 roku miasto zostało ogłoszone twierdzą. W następnych tygodniach organizowano broń, przygotowywano lazarety i magazynowano żywność. I tylko plany ewakuacji miasta pozostały w szufladach, aż było za późno.

Gdy w styczniu 1945 Armia Czerwona w ciągu kilku dnia dotarła aż do Odry, nie było już czasu na uporządkowaną ewakuację ludności cywilnej. Ulice były już przepełnione kolumnami uchodźców i wojska, gdy 19 stycznia gauleiter Karl Hanke dał wreszcie rozkaz do ewakuacji. Na dworcach stały tłumy ludzi, których koleje Rzeszy nie były w stanie wywieźć z Wrocławia, ponieważ nie miały do dyspozycji przewidzianych w planach ewakuacyjnych 100 pociągów dziennie. Tym samym mieszkańcy zostali zmuszeni ruszyć pieszo w drogę przy trzaskającym mrozie. Trudowi długiego marszu nie sprostały przzde wszystkim małe dzieci oraz starcy i właśnie oni najczęściej nie przeżyli ucieczki.

Podczas gdy kobiety, starzy ludzie i dzieci musieli opuścić miasto, to wszystkim mężczyznom w wieku od 16 do 70 lat zdolnym do służby zabroniono ucieczki. Otrzymali oni rozkaz dołączenia do oddziałów Volkssturmu i obrony miasta aż do końca. Mimo iż w ostatnich dniach stycznia i na początku lutego uciekło ponad 700 000 osób, to w nocy z 15 na 16 lutego pozostawało we Wrocławiu jeszcze ok. 200 000 cywilów, gdy wokół miasta zaciskał się już pierścień.

W następnych tygodniach i miesiącach wywiązała się zaciekła walka uliczna, podczas której dom po domu, z południa i północy front zbliżał się do centrum, a okrążony obszar miasta stawał się coraz mniejszy. Do katastrofalnego zniszczenia dzielnic i pomników kultury doprowadziły nie tylko bombardowania i ostrzał nieprzyjaciela, ale i sami obrońcy, którzy podpalili wiele domów i zakładali w nich ładunki wybuchowe, aby przeszkodzić Rosjanom w ich dalszym marszu. Obrona twierdzy została postawiona ponad wszystko – bez względu na ludzi, budynki czy dzieła sztuki.

Bitwa o Wrocław trwała ponad 80 dni. Twierdza poddała się dopiero 4 dni po kapitulacji Berlina. Wbrew wszelkiemu rozsądkowi i widokom na sukces Wrocław bronił się aż do samego końca. Smutnym bilansem były dziesiątki tysięcy poległych, zniszczone w 70% miasto oraz bezpowrotna strata licznych skarbów kultury. Sam gauleiter Hanke dzień przed poddaniem twierdzy wyleciał do Jeleniej Góry.

„Możecie mi wierzyć, że dla mnie było to równie niepojęte jak dla Was“ – tymi słowami towarzysz broni 19- letniego Heinza Mährle stara się opisać jego rodzicom swój szok po śmierci kolegi. I dalej: „nie mogłem w to uwierzyć, bo przecież siedziałem w bunkrze obok niego”. On sam został ranny i przeżył, a o śmierci kolegi dowiedział się w lazarecie w Porchowie (obwód pskowski).

W krótkim oficjalnym zawiadomieniu dowódca szwadronu 5 września 1942 roku poinformował rodziców o „bohaterskiej śmierci” ich syna w Rosji. W tym momencie Heinz był od pół roku żołnierzem. Urodził się 19 stycznia 1923 roku w Rudolfswaldau (Sierpnica) w powiecie wałbrzyskim, po szkole ukończył w lecie 1939 roku praktykę handlową w fabryce włókienniczej Euleteppich w Dörnhau/Wüstegiersdorf (Kolce/Głuszyca). Krótko po tym, jak otrzymał świadectwo Izby Przemysłowo-Handlowej w Świdnicy, musiał odbyć sześciomiesięczny obowiązek pracy w Reichsarbeitsdienst (Służba Pracy Rzeszy), a następnie został powołany do wojska. Już kilka tygodni później, po krótkim szkoleniu, został wysłany do Rosji. Świadectwem tego okresu jest kilka listów poczty polowej do rodziny.

Swój prawdopodobnie ostatni list do rodziców i rodzeństwa napisał 26 sierpnia. Donosił w nim m.in., że od niedawna jest strzelcem cekaemu. Jest to chyba ostatni znak życia, jaki rodzice dostali od swego syna. Przypuszczalnie dotarł do nich, gdy Heinz już nie żył. Bowiem – jak to można przeczytać w zawiadomieniu o śmierci – „31 sierpnia w czasie ciężkich walk obronnych został pokonany przez wroga”.

Ta bardzo rzeczowa informacja władz wojskowych nie ukoiła smutku rodziców po poległym synu. Pytanie, jak stracił życie, zajmowało ich prawdopodobnie tak bardzo, że zwrócili się do jego towarzysza broni. Tak w każdym bądź razie wynika z listu jego rówieśnika z 23 listopada 1942 roku. W swoim liście mlody żołnierz najwyraźniej stara sie opanować, chociaż stracił przyjaciela, z którym nieraz „dzielił ostatniego papierosa“. W liście czytamy, że Heinz Mährle z tym właśnie towarzyszem broni wyszedł „na pozycję“. „Przez dwa pierwsze dni było dość spokojnie. 30 sierpnia na niedzielę dotarł do nas ciężki ogień artyleryjski […] Nagle dwa uderzenia granatów, tak że musieliśmy się skryć. Trzeci strzał był celny i zrobiło się wokół mnie ciemno.“

Heinz Mährle, młody człowiek, który miał jeszcze przed sobą życie, swojemu towarzyszowi broni często „opowiadał o małej ojczyźnie i nikt nie myślał o umieraniu“…

o grupowe zdjęcie uczestników kursu obrony przeciwlotniczej przed budynkiem Klubu Związku Sportowego Immelmann (Luftwaffen-Sportverein Immelmann) we Wrocławiu powstało w 1940 roku. W ramach tych szkoleń uczono technik zwalczania pożarów, obrony przed gazami bojowymi i udzielania pierwszej pomocy. Na tej fotografii wszyscy jeszcze z optymizmem patrzą w obiektyw – wojna powietrzna w tamtym czasie była daleko od Śląska, który bardzo długo uważany był za „schron przeciwlotniczy Rzeszy” (Luftschutzkeller), ponieważ leżał poza zasięgiem alianckich bombowców. Stąd wyuczone środki i techniki obronne mogły się jeszcze wydawać uczestnikom wrocławskiego kursu bardzo teoretyczne – w innych regionach Niemiec przedstawiane tu sytuacje zagrożenia były już gorzką rzeczywistością.

Już w 1933 roku Hermann Göring założył Związek Obrony Przeciwlotniczej Rzeszy (ZOPR/Reichluftschutzbund) i podporządkował go Ministerstwu Lotnictwa Rzeszy (Reichsluftfahrtministerium). O konieczności powstania takiej centralnej instytucji i jej zadaniach pisano w czerwcu 1933 w Gasschutz und Luftschutz, biuletynie informacyjnym wiadomości urzędowych: „Na koniec wszystkie problemy były nie do przezwyciężenia, jak długo w Rzeszy nie istniała centrala odpowiedzialna za ochronę przeciwlotniczą ludności cywilnej. […] Do jej najpilniejszych i najważniejszych zadań należało powołanie do życia jednostki mającej pod każdym względem dość mocy, aby w sposób odpowiedzialny rozwiązywać wielorakie zadania, jakie rozwój cywilnej obrony przeciwlotniczej stawia w dziedzinie samoobrony ludności.”

Dwa lata później została uchwalona Ustawa o obronie przeciwlotniczej, która przewidywała także m.in. obowiązek obrony przeciwlotniczej. Paragraf 2, ustęp 1 Ustawy zakładał, że „wszyscy Niemcy […] są zobowiązani do świadczenia usług i świadczeń rzeczowych oraz innych działań, a także wyrażania zgody i nie przeciwstawiania się, jeżeli są one wymagane dla realizacji obrony przeciwlotniczej”. Dzięki temu do 1939 roku liczba członków wzrosła do ponad 13,5 mln. Nie wszyscy wyszkoleni przez ZOPR honorowi obrońcy, którzy dowodzili wspólnotami obrony przeciwlotniczej w domach mieszkalnych, wykonywali swoje obowiązki tak dobrowolnie jakby to się wydawało. Budowa i rozbudowa Związku Obrony Przeciwlotniczej Rzeszy wiązała się z zakrojoną na szeroką skalę propagandą, a gęsta sieć posterunków obrony przeciwlotniczej służyła nie tylko przygotowaniom do wojny powietrznej i szkoleniu ludności do działań z zakresu samoobronny, lecz również do politycznej i policyjnej kontroli obywateli.

Bardzo szybko okazało się, jak ograniczoną wartość w nowoczesnej wojnie mają najlepsze nawet środki ostrożności podczas nalotów. Wielu obrońców stało się ofiarami swojej służby, a niezliczone bunkry i piwnice mające chronić przed nalotami – śmiertelnymi pułapkami dla ludzi szukających w nich kryjówki.

Wacław Surowiecki (1908-1957) przebywał w obozach koncentracyjnych w latach 1943-1945. Do obozu w Auschwitz trafił jako więzień polityczny, prawdopodobnie za działalność na rzecz polskiego ruchu oporu. Aresztowany w Łazach, jesienią 1943 roku, skąd przetransportowano go do więzienia zastępczego w Mysłowicach.

Następnie został skierowany w dniu 10.11.1943 r. do KL Auschwitz przez placówkę Stapo Oppeln/Warthenau. W KL Auschwitz III otrzymał nr obozowy 162017, zakwaterowano go w bloku nr 3, a następnie bloku nr 14 i przydzielono do komanda nr 62, do pracy przy budowie elektrowni w Monowicach. Następnie Surowieckiego przetransportowano do obozu w Mauthausen-Gusen (nr obozowy 78757), do którego przybył 10.06.1944 roku. Po wyzwoleniu obozu przez Amerykanów 5.05.1945 roku znajdował się w fatalnej kondycji fizycznej. Wrócił do Polski na przełomie lipca i sierpnia 1945 roku. Po wojnie zamieszkał w Prudniku.

Z pobytu w obozach zachowały się po W. Surowieckim pamiątki, które udostępniła Muzeum Ziemi Prudnickiej córka W. Surowieckiego, p. Maria Leniar. Wśród nich znajduje się korespondencja. Poniżej prezentujemy list, który został przemycony w formie grypsu, ukazał się poza instrukcją obozową.

 

Najukochańsza Moja Trójco!
zaczyna się tragedia z chwilą kiedy przystępuję do pisania tych kilku słów do Ciebie Moja najukochańsza Tereso! Nie wyobrażasz sobie Kochana co w tej chwili przeżywam i jak się czuję. Od chwili w której opuściłem dom w duszy mej zapadł mrok nastała wieczna noc. Skoro cierpię i żyję – to wiedz że jedynie przez moją wielką miłość dla Was. Dla swojej Żony Tereni, małych córeczek Boguni i Marychnie choć z rozdartym sercem będę znosić każdy trud i znój z życiem walczyć będę do końca, byle dalej, chyba że sami go zabiorą. Drogi krzyżowe już przeszedłem, były straszne tym bardziej że jestem niewinny, natomiast winy żadnej nie chciałem na siebie przyjąć i nie przyjąłem. (…) W zamian od Ciebie, proszę miłości gorącej – pełnego serca i uczciwości. A lekko nie będzie znosić to co los okrutny mi narzucił. W dniu tym nad Sołą spacerowałaś – widziałem Cię – sprawiłaś mi dużo radości swoją osobą, Boże! Jest to drugi, pamiętny dzień. Czułem, że jesteśmy razem poprzez kraty i zapory drutów kolczastych naelektryzowanych, duży mur, serce się rwało do Ciebie i moich córeczek małych, a z oddali przez moje małe okienko dochodził głos „Wrócisz Wacku, a męki Twe, łzy całuje Teresa z Bogusią i Marysią. W dniu tego widzenia przeżyłem straszne chwile. Dziękuję Ci Tereniu za opiekę i troski nade mną oraz [serce].

(…) Co robią moje Córeczki? Bogunię proszę o modlitewki do Bozi za tatusia, wujka, aby Bóg ich miał w opiece i aby doczekali ujrzeć swoje skarby (…) Całuję Was kochane córunie mocno i proszę również Bozię o Wasze zdrowie i Matki, której słuchajcie i bardzo kochacie, bo ona Wam tylko została. (…) Przeczucie mam że jakoś wyjdę z bloku tego na lagry, a lżej mi będzie, nie będę myślał o śmierci. (…)

Całuję Cię Kochana i dzieci mocno. Twój Wacek.

Ten wpis na blogu jest gościnnym postem z Muzeum Ziemi Prudnickie. Ilustracje pochodzą ze zbiorów muzeum. Więcej informacji o muzeum i jego wystawach pod: http://www.muzeumprudnik.pl/

 Autor: dr Wojciech Dominiak

Podczas II wojny światowej w Bolesławcu przebywało dużo robotników przymusowych. W 1944 r. zwrócili się oni do księdza Sauera z prośbą o odprawianie wieczornego nabożeństwa.Ksiądz zgodził się, pomimo, że nie było to zgodne z ówczesnymi przepisami. Msza św. dla polskich robotników przymusowych odprawiana była raz w miesiącu. Na nabożeństwach modlono się w intencji pokoju na świecie.

Ówczesna polityka Niemiec była sprzeczna z przekonaniami kapłana urodzonego w 1893 w Bielicach, powiat Nysa. Stąd też na trzy tygodnie, od 21 kwietnia do 12 maja 1942 r., został uwięziony w areszcie w Legnicy. Powodem aresztowania było głoszenie „szkodzących państwu” uwag, w trakcie czytania listu pasterskiego kardynała Bertrama podczas pierwszej niedzieli Adwentu (30 listopada) 1941 r.

Z końcem stycznia1945 r. do Bolesławca zaczęły napływać informacje o zbliżającym się froncie. 9 lutego zaczęto ewakuować mieszkańców – 11 lutego o 7.00 rano odjechał ostatni, przeładowany pociąg. 12 lutego 1945 r. Bolesławiec był już zajęty przez Armię Czerwoną. W mieście pozostali nieliczni mieszkańcy, robotnicy przymusowi, jeńcy – francuscy, włoscy i belgijscy. Miasta nie opuścił – jako jedyny duchowny – ksiądz Sauer i jego siostra Anna, a także opiekujące się chorymi siostry elżbietanki i diakonisy. Ksiądz Sauer troszczył się o pozostawioną pod jego opieką ludność. Zabezpieczał to co udało się uratować, odprawiał nabożeństwa na prośbę każdego, niezależnie czy był to katolik czy ewangelik. Chował wszystkich zmarłych, czy byli jeńcami, czy żołnierzami rosyjskimi. 17 października 1945 r. do Bolesławca przybył wikariusz ksiądz Jan Motyka natomiast w październiku do parafii ewangelickiej przydzielono superintendenta Wilhelma Pape. Ich przyjazd odciążył księdza Sauera, który od tego momentu celebrował msze św. dla ludności niemieckiej we wtorki, piątki i niedziele.

Na podstawie donosu holenderskiego lekarza dr. Georga van Taala ps. „Git“ w kwietniu 1946 r. ksiądz Sauer został aresztowany. Van Taal był od 1 stycznia 1946 r. tajnym współpracownikiem UB. Księdza przetrzymywano w siedzibie Urzędu Bezpieczeństwa. Kilkakrotnie rewidowano stawiane mu zarzuty.W areszcieswymi modlitwami i śpiewem dodawał otuchy współwięźniom, jednak okrutne traktowanie podczas przesłuchań szybko wycieńczyło księdza. 24 czerwca 1946 r. w stanie krytycznym przewieziono księdza Sauera do Domu Opieki św. Józefa sióstr elżbietanek, gdzie wkrótce zmarł.

Pamięć o ks. Paulu Sauerze jest wciąż żywa. Od 2014 roku obelisk na zapleczu budynku, w którego piwnicy ksiądz Sauer był więziony, przypomina w języku polskim i niemieckim o ostatnim niemieckim kapłanie w Bolesławcu.

Ten wpis na blogu jest gościnnym postem z Muzeum Ceramiki w Bolesławcu Ilustracje pochodzą ze zbiorów muzeum. Więcej informacji o muzeum i jego wystawach pod: http://www.muzeum.boleslawiec.net/pl/

 

Autor: Anna Puk

HAUS SCHLESIEN

Dollendorfer Str. 412
53639 Königswinter

+49(0)2244 886 0
info@hausschlesien.de
X
Wir nutzen Cookies auf unserer Website. Einige von ihnen sind essenziell, während andere uns helfen, diese Website und Ihre Erfahrung zu verbessern. 
Customize Customize
No cookies
Yes, I agree