de pl en

o grupowe zdjęcie uczestników kursu obrony przeciwlotniczej przed budynkiem Klubu Związku Sportowego Immelmann (Luftwaffen-Sportverein Immelmann) we Wrocławiu powstało w 1940 roku. W ramach tych szkoleń uczono technik zwalczania pożarów, obrony przed gazami bojowymi i udzielania pierwszej pomocy. Na tej fotografii wszyscy jeszcze z optymizmem patrzą w obiektyw – wojna powietrzna w tamtym czasie była daleko od Śląska, który bardzo długo uważany był za „schron przeciwlotniczy Rzeszy” (Luftschutzkeller), ponieważ leżał poza zasięgiem alianckich bombowców. Stąd wyuczone środki i techniki obronne mogły się jeszcze wydawać uczestnikom wrocławskiego kursu bardzo teoretyczne – w innych regionach Niemiec przedstawiane tu sytuacje zagrożenia były już gorzką rzeczywistością.

Już w 1933 roku Hermann Göring założył Związek Obrony Przeciwlotniczej Rzeszy (ZOPR/Reichluftschutzbund) i podporządkował go Ministerstwu Lotnictwa Rzeszy (Reichsluftfahrtministerium). O konieczności powstania takiej centralnej instytucji i jej zadaniach pisano w czerwcu 1933 w Gasschutz und Luftschutz, biuletynie informacyjnym wiadomości urzędowych: „Na koniec wszystkie problemy były nie do przezwyciężenia, jak długo w Rzeszy nie istniała centrala odpowiedzialna za ochronę przeciwlotniczą ludności cywilnej. […] Do jej najpilniejszych i najważniejszych zadań należało powołanie do życia jednostki mającej pod każdym względem dość mocy, aby w sposób odpowiedzialny rozwiązywać wielorakie zadania, jakie rozwój cywilnej obrony przeciwlotniczej stawia w dziedzinie samoobrony ludności.”

Dwa lata później została uchwalona Ustawa o obronie przeciwlotniczej, która przewidywała także m.in. obowiązek obrony przeciwlotniczej. Paragraf 2, ustęp 1 Ustawy zakładał, że „wszyscy Niemcy […] są zobowiązani do świadczenia usług i świadczeń rzeczowych oraz innych działań, a także wyrażania zgody i nie przeciwstawiania się, jeżeli są one wymagane dla realizacji obrony przeciwlotniczej”. Dzięki temu do 1939 roku liczba członków wzrosła do ponad 13,5 mln. Nie wszyscy wyszkoleni przez ZOPR honorowi obrońcy, którzy dowodzili wspólnotami obrony przeciwlotniczej w domach mieszkalnych, wykonywali swoje obowiązki tak dobrowolnie jakby to się wydawało. Budowa i rozbudowa Związku Obrony Przeciwlotniczej Rzeszy wiązała się z zakrojoną na szeroką skalę propagandą, a gęsta sieć posterunków obrony przeciwlotniczej służyła nie tylko przygotowaniom do wojny powietrznej i szkoleniu ludności do działań z zakresu samoobronny, lecz również do politycznej i policyjnej kontroli obywateli.

Bardzo szybko okazało się, jak ograniczoną wartość w nowoczesnej wojnie mają najlepsze nawet środki ostrożności podczas nalotów. Wielu obrońców stało się ofiarami swojej służby, a niezliczone bunkry i piwnice mające chronić przed nalotami – śmiertelnymi pułapkami dla ludzi szukających w nich kryjówki.

Wacław Surowiecki (1908-1957) przebywał w obozach koncentracyjnych w latach 1943-1945. Do obozu w Auschwitz trafił jako więzień polityczny, prawdopodobnie za działalność na rzecz polskiego ruchu oporu. Aresztowany w Łazach, jesienią 1943 roku, skąd przetransportowano go do więzienia zastępczego w Mysłowicach.

Następnie został skierowany w dniu 10.11.1943 r. do KL Auschwitz przez placówkę Stapo Oppeln/Warthenau. W KL Auschwitz III otrzymał nr obozowy 162017, zakwaterowano go w bloku nr 3, a następnie bloku nr 14 i przydzielono do komanda nr 62, do pracy przy budowie elektrowni w Monowicach. Następnie Surowieckiego przetransportowano do obozu w Mauthausen-Gusen (nr obozowy 78757), do którego przybył 10.06.1944 roku. Po wyzwoleniu obozu przez Amerykanów 5.05.1945 roku znajdował się w fatalnej kondycji fizycznej. Wrócił do Polski na przełomie lipca i sierpnia 1945 roku. Po wojnie zamieszkał w Prudniku.

Z pobytu w obozach zachowały się po W. Surowieckim pamiątki, które udostępniła Muzeum Ziemi Prudnickiej córka W. Surowieckiego, p. Maria Leniar. Wśród nich znajduje się korespondencja. Poniżej prezentujemy list, który został przemycony w formie grypsu, ukazał się poza instrukcją obozową.

 

Najukochańsza Moja Trójco!
zaczyna się tragedia z chwilą kiedy przystępuję do pisania tych kilku słów do Ciebie Moja najukochańsza Tereso! Nie wyobrażasz sobie Kochana co w tej chwili przeżywam i jak się czuję. Od chwili w której opuściłem dom w duszy mej zapadł mrok nastała wieczna noc. Skoro cierpię i żyję – to wiedz że jedynie przez moją wielką miłość dla Was. Dla swojej Żony Tereni, małych córeczek Boguni i Marychnie choć z rozdartym sercem będę znosić każdy trud i znój z życiem walczyć będę do końca, byle dalej, chyba że sami go zabiorą. Drogi krzyżowe już przeszedłem, były straszne tym bardziej że jestem niewinny, natomiast winy żadnej nie chciałem na siebie przyjąć i nie przyjąłem. (…) W zamian od Ciebie, proszę miłości gorącej – pełnego serca i uczciwości. A lekko nie będzie znosić to co los okrutny mi narzucił. W dniu tym nad Sołą spacerowałaś – widziałem Cię – sprawiłaś mi dużo radości swoją osobą, Boże! Jest to drugi, pamiętny dzień. Czułem, że jesteśmy razem poprzez kraty i zapory drutów kolczastych naelektryzowanych, duży mur, serce się rwało do Ciebie i moich córeczek małych, a z oddali przez moje małe okienko dochodził głos „Wrócisz Wacku, a męki Twe, łzy całuje Teresa z Bogusią i Marysią. W dniu tego widzenia przeżyłem straszne chwile. Dziękuję Ci Tereniu za opiekę i troski nade mną oraz [serce].

(…) Co robią moje Córeczki? Bogunię proszę o modlitewki do Bozi za tatusia, wujka, aby Bóg ich miał w opiece i aby doczekali ujrzeć swoje skarby (…) Całuję Was kochane córunie mocno i proszę również Bozię o Wasze zdrowie i Matki, której słuchajcie i bardzo kochacie, bo ona Wam tylko została. (…) Przeczucie mam że jakoś wyjdę z bloku tego na lagry, a lżej mi będzie, nie będę myślał o śmierci. (…)

Całuję Cię Kochana i dzieci mocno. Twój Wacek.

Ten wpis na blogu jest gościnnym postem z Muzeum Ziemi Prudnickie. Ilustracje pochodzą ze zbiorów muzeum. Więcej informacji o muzeum i jego wystawach pod: http://www.muzeumprudnik.pl/

 Autor: dr Wojciech Dominiak

Podczas II wojny światowej w Bolesławcu przebywało dużo robotników przymusowych. W 1944 r. zwrócili się oni do księdza Sauera z prośbą o odprawianie wieczornego nabożeństwa.Ksiądz zgodził się, pomimo, że nie było to zgodne z ówczesnymi przepisami. Msza św. dla polskich robotników przymusowych odprawiana była raz w miesiącu. Na nabożeństwach modlono się w intencji pokoju na świecie.

Ówczesna polityka Niemiec była sprzeczna z przekonaniami kapłana urodzonego w 1893 w Bielicach, powiat Nysa. Stąd też na trzy tygodnie, od 21 kwietnia do 12 maja 1942 r., został uwięziony w areszcie w Legnicy. Powodem aresztowania było głoszenie „szkodzących państwu” uwag, w trakcie czytania listu pasterskiego kardynała Bertrama podczas pierwszej niedzieli Adwentu (30 listopada) 1941 r.

Z końcem stycznia1945 r. do Bolesławca zaczęły napływać informacje o zbliżającym się froncie. 9 lutego zaczęto ewakuować mieszkańców – 11 lutego o 7.00 rano odjechał ostatni, przeładowany pociąg. 12 lutego 1945 r. Bolesławiec był już zajęty przez Armię Czerwoną. W mieście pozostali nieliczni mieszkańcy, robotnicy przymusowi, jeńcy – francuscy, włoscy i belgijscy. Miasta nie opuścił – jako jedyny duchowny – ksiądz Sauer i jego siostra Anna, a także opiekujące się chorymi siostry elżbietanki i diakonisy. Ksiądz Sauer troszczył się o pozostawioną pod jego opieką ludność. Zabezpieczał to co udało się uratować, odprawiał nabożeństwa na prośbę każdego, niezależnie czy był to katolik czy ewangelik. Chował wszystkich zmarłych, czy byli jeńcami, czy żołnierzami rosyjskimi. 17 października 1945 r. do Bolesławca przybył wikariusz ksiądz Jan Motyka natomiast w październiku do parafii ewangelickiej przydzielono superintendenta Wilhelma Pape. Ich przyjazd odciążył księdza Sauera, który od tego momentu celebrował msze św. dla ludności niemieckiej we wtorki, piątki i niedziele.

Na podstawie donosu holenderskiego lekarza dr. Georga van Taala ps. „Git“ w kwietniu 1946 r. ksiądz Sauer został aresztowany. Van Taal był od 1 stycznia 1946 r. tajnym współpracownikiem UB. Księdza przetrzymywano w siedzibie Urzędu Bezpieczeństwa. Kilkakrotnie rewidowano stawiane mu zarzuty.W areszcieswymi modlitwami i śpiewem dodawał otuchy współwięźniom, jednak okrutne traktowanie podczas przesłuchań szybko wycieńczyło księdza. 24 czerwca 1946 r. w stanie krytycznym przewieziono księdza Sauera do Domu Opieki św. Józefa sióstr elżbietanek, gdzie wkrótce zmarł.

Pamięć o ks. Paulu Sauerze jest wciąż żywa. Od 2014 roku obelisk na zapleczu budynku, w którego piwnicy ksiądz Sauer był więziony, przypomina w języku polskim i niemieckim o ostatnim niemieckim kapłanie w Bolesławcu.

Ten wpis na blogu jest gościnnym postem z Muzeum Ceramiki w Bolesławcu Ilustracje pochodzą ze zbiorów muzeum. Więcej informacji o muzeum i jego wystawach pod: http://www.muzeum.boleslawiec.net/pl/

 

Autor: Anna Puk

Podczas gdy niemiecki Wehrmacht przy lodowatym zimnie i ekstremalnych warunkach pogodowych ponosił bolesne porażki w walce z Armią Czerwoną i musiał się wycofywać, we Wrocławiu bokserzy-amatorzy z 11 europejskich państw w dniach 21-25 stycznia 1942 roku walczyli w pierwszych i jedynych w czasie wojny Mistrzostwach Europy o tytuł mistrza. „Od środy – czytamy 24 stycznia 1942 w Schlesische Dorfzeitung z Wołowa – najlepsi europejscy bokserzy z 11 krajów, pośród z imprezy na imprezę rosnącym udziałem mieszkańców, stoją na ringu we wrocławskiej Hali Stulecia, aby zdobyć tytuł mistrza Europy w boksie wojennego roku 1942.”

W sportowej rywalizacji, obok najlepszych niemieckich zawodników, wzięli udział bokserzy-amatorzy z państw sojuszniczych lub okupowanych przez Niemcy: Danii, Finlandii, Włoch, Chorwacji, Holandii, Słowacji i Węgier oraz z państw neutralnych: Hiszpanii, Szwecji i Szwajcarii. Na mistrzostwach zabrakło najlepszych sportowców z krajów, które prowadziły wojnę z III Rzeszą.

Największy sukces i trzy tytuły mistrza Europy przypadły w udziale Włochom, za nimi uplasowały się Niemcy z dwoma złotymi medalami. Niemieckimi zwycięzcami byli Ferdinand Raeschke (1920-1987) w wadze półśredniej i Hein ten Hoff (1919-2003) w wadze ciężkiej. Wrocławianin Artur Büttner uległ w wadze piórkowej Węgrowi Dezsö Frigyes. Ponieważ w mistrzostwach nie brali udziału wrogowie Niemiec, AIBA (Association Internationale de Boxe Amateure ) odebrała im później status oficjalnych Mistrzostw Europy i nie uznała tytułów mistrzowskich.

W Trzeciej Rzeszy poświęcano boksowi szczególną uwagę, bowiem widziano w nim celową promocję cnót żołnierskich. Stąd też media entuzjastycznie relacjonowały Mistrzostwa Europy w Boksie. I tak 27 stycznia gazeta Reichsportblatt określiła je jako „ważne wydarzenie w historii boksu amatorskiego“. Także Schlesische Dorfzeitung z 26 stycznia zachwyca się „wspaniałym i stojącym na wysokim poziomie sportowym wydarzeniem“. Narodowi socjaliści wykorzystali tę imprezę sportową do celów propagandowych. I tak końcową rundę Mistrzostw w ostatnim dniu walk poprzedziło oddanie czci bohaterom, podczas którego przedstawiciele delegacji zagranicznych złożyli wieńce pod Landwehr-Denkmal (pomnik Landwehry) poświęconym żołnierzom z Schlesischer Landwehrkorps poległym w czasie I wojny światowej. Także i o tym szczegółowo informowała gazeta Schlesische Dorfzeitung.

W ciężkim więzieniu dla kobiet w Jaworze w czasie II wojny światowej były osadzone kobiety z długoletnimi wyrokami, początkowo z terenu III Rzeszy, a później ze wszystkich krajów okupowanych. W tym czasie liczba skazanych gwałtownie wzrosła: 31.10.1940 r. przebywało tutaj 310 kobiet, na początku lutego 1941 było to już 471, a 20 września ich liczba wyniosła 1 555.

Z okresu przedwojennego i wojennego mamy trzy narracyjne źródła. Jedno to wspomnienia niemieckiej więźniarki Marii Taugs, wrocławskiej położnej skazanej w oparciu o sfingowane dowody na 12 lat więzienia za asystowanie przy rzekomej aborcji. Drugim źródłem jest list Pelagii Kochańskiej do rodziny z 4 października 1942 roku, a trzecim wspomnienia Francuzki Razel.

Z relacji Taugs znana jest procedura przyjmowania więźniarek. W kancelarii wpisywano je do księgi więziennej i nadawano im numer. Po latach Taugs powie „Pouczono mnie, że od tej chwili będę jednym z kolei numerem”. Zabierano przedmioty mające wartość materialną. Następnie kobietom golono głowę i podawano „upokarzającej dezynfekcji”. Po czym ubierano w więzienny strój, dawano pościel, kubek i miskę i odprowadzano do celi.

Dzień wypełniała praca. „ Szyłyśmy wszystko – wspominała Taugs– fartuszki dla gospodyń domowych i fartuchy dla pracowników fabryk, mundurki dla członków Hitlerjugend i pasiaki dla więźniów, pościel dla szpitali i bieliznę dla wojska.”

Racje żywnościowe były niskie: śniadanie składało się z czarnej kawy, kromki chleba z margaryną i „odrobiną marmolady”. W grudniu 1944 roku zaopatrzenie w żywność było tak złe, że „brukiew i marmolada z buraków to był prawie luksus”.

O swoje kosmetyki więźniarki musiały zadbać same. W liście Kochańska pisała: „Przyślij mi proszę opakowanie Vasenolu, 3-4 op. szamponu, wsuwki, agrafki, rolkę do włosów, 2 małe spinki do włosów, te, które są w mojej torebce, krem, pastę do zębów, jedno op. dobrego proszku mydlanego, 1 małe szare mydło i jak się uda to mydło toaletowe. Do mycia potrzebuję dużo. Włosy także muszę myć często.”

Z kartotek zachowanych w legnickim Archiwum Państwowym wynika, że w Jaworze było przetrzymywanych 87 polskich więźniarek. Na kartach wpisywano imię i nazwisko, datę i miejsce urodzenia, ostatni adres zamieszkania, datę aresztowania, instancję wydającą wyrok, wysokość kary oraz datę przyjęcia do jaworskiego więzienia.

Ten wpis na blogu jest gościnnym postem z Muzeum Regionalnego w Jaworze. Więcej informacji o muzeum i jego wystawach pod: http://www.muzeumjawor.pl/index75.html 

Autor: Mirosław Szkiłądź

„No man hath greater love than he who layeth down his life for his enemy“ (Nikt nie kocha bardziej niż ten, kto oddaje swoje życie za wroga) – taki napis znalazł się na kamieniu pamiątkowym przy wejściu na cmentarz wojskowy pod Hürtgen. Postawili go weterani 22 Dywizji Piechoty USA na cześć niemieckiego porucznika Friedricha Lengfelda.

Ten cmentarz zasłużonych leży pośród dawnego terenu walk między Akwizgranem, Düren i Hohes Venn. Bitwa w Hürtgenwald, która trwała od września 1944 do lutego 1945 roku, pochłonęła niezliczoną liczbę ofiar. Dowództwo amerykańskie planowało szybki atak od granicy między Akwizgranem i Monschau aż do Renu. Jednak pozbawiony dróg i gęsto zalesiony teren ułatwiał Wehrmachtowi obronę i uniemożliwiał armii amerykańskiej szybkie posuwanie się do przodu.

Friedrich Lengfeld urodził się w 1921 w Zieleńcu k. Dusznik Zdroju w hrabstwie kłodzkim. Podczas różnych operacji wojskowych w Rosji był kilkakrotnie ranny, zanim został przydzielony do sformowanej w 1944 roku we Francji 275 Dywizji Piechoty. Jako dowódca 2 Kompanii Batalionu Fizylierów walczył Lengfeld na pierwszym froncie tzw. „Bitwy zadusznej“/Allseelenschlacht o miejscowość Schmidt.

12 listopada 1944 roku pewien amerykański żołnierz wpadł na pole minowe „Dzik”/Wilde Sau w pobliżu leśniczówki Hürtgen i wołał – widocznie ciężko ranny – o pomoc. Langfeld rozkazał swoim żołnierzom, aby nie strzelali, gdyby amerykańscy sanitariusze próbowali go ratować. Lecz pomoc nie nadchodziła i Lengfeld zarządził sformowanie drużyny ratowniczej, którą sam poprowadził. Gdy już prawie dotarł do rannego Amerykanina, sam natrafił na minę, która eksplodowała i ciężko go zraniła. Został przeniesiony do najbliższego punktu opatrunkowego, ale jeszcze tego samego dnia zmarł wskutek odniesionych obrażeń. Pochowano go na cmentarzu wojskowym w Düren-Rölsdorf.

Około 12 000 niemieckich i tysiące amerykańskich żołnierzy straciło życie w walkach o Hürtgenwald. Pod koniec II wojny światowej miejsce to przedstawiało obraz grozy: opuszczone wsie, spustoszone pola i łąki, spalony las i ziemia pełna min. Po zakończeniu prac porządkowych na początku lat 50. na północ od pola minowego „Dzik” powstał cmentarz wojskowy, na którym pochowano 3001 żołnierzy, wśród nich 13 Polaków.

W czasach Lengfelda jego próba ratowania rannego nieprzyjaciela uważana była za zdradę, a dzisiaj należy ją ocenić jako oznakę człowieczeństwa pośród bestialskich okrucieństw wojny. 50 lat później amerykańscy weterani wojenni uhonorowali ten humanitarny czyn postawieniem kamienia pamiątkowego.

Spokojne, uczone spojrzenie zza dużych okularów to właściwie nie portret żołnierza, mimo iż nosi on mundur Wehrmachtu. Niewielka akwaforta ze zbiorów Muzeum Miedzi w Legnicy przedstawia wizerunek Herberta Mertina. Poniżej podobizny znajduje się imię i nazwisko żołnierza oraz daty życia. Herbert Mertin urodził się w Legnicy 3 października 1919 r. Zmarł 10 sierpnia 1942 r., mając niespełna 23 lata. Śmierć dosięgła go na froncie wschodnim, w okolicach położonego nad Wołgą miasta Rżew.

Wiadomość o śmierci starszego szeregowego (Gefreiter) Herberta Mertina zamieściła gazeta „Liegnitzer Tageblatt”. Z nekrologu dowiadujemy się, że zmarły był studentem przygotowującym się do ukończenia nauki na Wydziale Filozoficznym (candidatus philosophiae). O utracie jedynego syna, który, jak napisano, „oddał swoje życie za przyszłość naszej Rzeszy”, informowali pogrążeni w żałobie rodzice: Paul Mertin i jego żona, Selma z domu Michel. Miejscem ostatniego spoczynku młodego legniczanina jest cmentarz wojskowy w Rżewie.

Ojciec Herberta, Paul Mertin(1899-1973) od 1 lipca 1924 r. pracował w Muzeum Dolnośląskim (Niederschlesisches Museum) w Legnicy, w latach 40. XX w. pełnił funkcję inspektora muzealnego. W periodyku wydawanym przez Mitteilungen des Geschichts- und Altertums-Vereins zu Liegnitz Paul Mertin publikował artykuły dotyczące odkryć archeologicznych z terenu Legnicy i okolic. Znane są również jego opracowania dotyczące miejskich zabytków renesansowych, a także legnickiego herbu z dokumentu króla czeskiego z 1453 r.

Wydaje się, że wpływ ojca, a także dorastanie w otoczeniu legnickiego muzeum oraz lokalnych miłośników historii rozbudziły u Herberta Mertina zainteresowanie przeszłością. Wkraczający w dorosłość młodzieniec podjął studia z zakresu archeologii, a także prehistorii. W 1940 r. w Mitteilungen des Geschichts- und Altertums-Vereins zu Liegnitz ukazały się dwa komunikaty młodego badacza, poświęcone odkryciu ceramiki z epoki kamienia w podlegnickiej wsi Stare Piekary, a także późnogotyckim przedmiotom odnalezionym w 1930 r. podczas prac budowlanych prowadzonych w legnickim Rynku.

Śmierć Herberta Mertina przypadła w okresie intensywnych walk o Rżew, toczonych w sierpniu 1942 r. Celem radzieckiej kontrofensywy, przeprowadzonej siłami Frontu Kalinińskiego generała Iwana Koniewa i Frontu Zachodniego generała Gieorgija Żukowa była likwidacja wysuniętych pozycji niemieckiej 9. Armii wokół miasta, znajdujących się ok. 200 km od Moskwy i w dalszej perspektywie – rozbicie całej Grupy Armii Środek. Pomimo początkowych sukcesów, ataki Armii Czerwonej zostały odparte przez Niemców.

Pośmiertna podobizna Herberta Mertina wykonana została w 1943 r.

Ten wpis na blogu jest gościnnym postem z Muzeum Miedzi w Legnicy. Ilustracje pochodzą ze zbiorów muzeum. Więcej informacji o muzeum i jego wystawach pod: http://muzeum-miedzi.art.pl/

 

Autor: Konrad Byś

Ogromny i masywny, o niemal metrowej średnicy wisi na drewnianych belkach w ogrodzie HAUS SCHLESIEN – prawie 650 km od swego ojczystego kościoła: dzwon z ewangelickiego kościoła w Lwówku Śląskim, odlany w 1848 roku. Miał on to szczęście, że nie podzielił losu wielu tysięcy dzwonów, które zostały przetopione w czasie II wojny światowej.

Metale nieżelazne, jak cynk, miedź i brąz były ważnymi surowcami dla przemysłu zbrojeniowego. Brytyjscy eksperci jeszcze przed rozpoczęciem wojny ustalili, że istniejące zapasy tych surowców w Niemczech są bardzo ograniczone, co doprowadziło ich do błędnego wniosku, iż blokada morska uniemożliwiająca dostawy bardzo szybko zmusi Rzeszę Niemiecką do rezygnacji z agresywnych działań. Jednak doskonale zorganizowana zbiórka wszystkich rezerw metali sprawiła, że Niemcy aż do końca wojny były w stanie utrzymać swoją produkcję zbrojeniową.

Już w marcu 1940 roku ogłoszono „zbiórkę metali z okazji urodzin führera“. Ta prowadzona z wielkim wsparciem propagandowym akcja przyniosła 77 000 ton surowców. Za oddanie swoich świeczników, żyrandoli i innych przedmiotów metalowych Niemcy otrzymywali dyplomy z podziękowaniem podpisane przez Hermanna Göringa.

Jednak tak zbierane surowce ciągle nie wystarczały, stąd też w lutym następnego roku zaczęto zdejmować dzwony kościelne. Dzwony zostały podzielone na cztery kategorie i tylko niewiele zabytkowych dzwonów kategorii D udało się ocalić przed zdjęciem i przetransportowaniem do huty. Do końca II wojny światowej zdjeto ponad 100 000 dzwonów. W maju 1945 roku niecałe 10% nie zostało jeszcze przetopionych i po zakończeniu wojny były one składowane na tzw. „cmentarzyskach dzwonów“ – największe z nich znajdowało się w Hamburgu.

Znalezione tam dzwony starano się przypisać do ich pierwotnych kościołów i przekazać je parafiom, wiele znalazło miejsce w innych kościołach, gdzie ich brakowało, niektóre zostały tak bardzo uszkodzone podczas transportu i składowania, że nie nadawały się już do użytku.

Lwówecki dzwon w ogrodzie HAUS SCHLESIEN, który był składowany na cmentarzysku dzwonów w Hamburgu, jest jednym z tych uratowanych przed piecem hutniczym. Inny dzwon kościelny z Gościeszowic k. Szprotawy, którego spotkał podobny los, wisi dzisiaj na dziedzińcu HAUS SCHLESIEN.

Tylko niewiele dzwonów, jak Dzwon Ósmej Godziny z Głogówka, po wielu dziesiątkach lat powróciło do swoich ojczystych kościołów. Od 2001 roku ten dzwon, który przez kilka dziesięcioleci wisiał w fuldańskiej katedrze, ponownie bije w swoim rodzimym kościele.

Mimo iż Niemcy od września 1939 roku prowadziły wojnę, to na zewnątrz życie codzienne na Śląsku toczyło się zwykłym trybem. Teatry, opera i kabarety oferowały wrocławianom bogaty i różnorodny program kulturalny i rozrywkowy. Działania wojenne dość długo oszczędzały Śląsk, a ponadto szybkie sukcesy militarne w Polsce i na froncie zachodnim dawały nadzieję na rychły koniec wojny. Nie może zatem dziwić, iż w dalszym ciągu hołdowano lekkiej muzie i znajdowano radość w popisach sztukmistrzów, muzyce i opowieściach wigilijnych.

We wrocławskim magazynie Liebicha z grudnia 1939 roku obszernie zapowiadano „pokaz nieograniczonych możliwości”, a jeszcze w kwietniu 1943 Teatr Liebicha reklamował program artysty kabaretowego Wernera Krolla. Variété przy wrocławskiej Gartenstraße (obecna Piłsudskiego) istniało od 1885 roku i mieściło 1500 widzów. Cieszyło się ono dobrą opinią i przyciągało wielu znakomitych artystów, a wśród nich komika Carla Nappa (1890-1957), urodzonego w Jaworze Manfreda Lommla (1891-1962) oraz Aloisa Kassnera (1887-1970) z jego zapowiadanym „pokazem nieograniczonych możliwości”. Ten pochodzący z Gałowa k. Wrocławia sztukmistrz zachwycał publiczność jedynym w swoim rodzaju pokazem iluzji, którego największą atrakcją było znikanie grupy ludzi, a nawet słonia o imieniu Toto.

Barwne pokazy sceniczne i przedstawienia kabaretowe stanowiły pewne urozmaicenie, lecz przede wszystkim służyły relaksowi, stąd też dość długo starano się unikać ograniczeń. Jednak także i instytucje rozrywkowe nie były wolne od polityki. Kto nie szerzył propagowanego przez Josepha Goebelsa „ważnego dla celów wojennych dobrego nastroju“ lub co gorsza krytykował narodowosocjalistyczny reżim, dostawał zakaz wykonywania zawodu

W ramach „wojny totalnej” skończyły się również i te przyjemności, a w ostatnich miesiącach wojny jedyną możliwością rozrywki pozostawało kino. 25 sierpnia 1944 roku gazeta Schlesische Zeitung obwieściła, że wszystkie teatry, rewie, kabarety i szkoły aktorskie najpóźniej 1 września zostaną zamknięte. Także orkiestry, szkoły muzyczne i konserwatoria musiały zawiesić swoją działalność i tylko wiodące orkiestry potrzebne rozgłośni radiowej zostały wyłączone z tego zakazu.

Od początku 1945 roku w Festung Breslau rozpętała się bezlitosna walka, a ludność cywilna musiała w połowie stycznia przy trzaskającym mrozie opuścić miasto – w tym czasie i tak nikt nie myślał już o widzach w teatrach czy rewiach.

Podczas gdy Teatr Liebicha przetrwał walkę o twierdzę – nawet jeżeli został trochę uszkodzony – i mógł później pełnić funkcję teatru, to Toto, słoń Kassnera, nie przeżył wojny

Była dumą jej właścicielki: mała brązowa walizka z twardej tektury, ze skórzaną rączką i krawędziami wzmocnionymi skórą, wewnątrz wyściełana papierem w kratkę. Mała etykieta „Melzig/Liegnitz“ obok rączki zdradza jej pochodzenie. Ta założona w 1876 roku fabryka produkowała torby, walizki i galanterię skórzaną. Zakupiona na początku lat 30. XX wieku walizka przez wiele dziesiątków lat towarzyszyła Hildegard Ringelhann we wszystkich wzlotach i upadkach jej życia.

Początkowo walizka dobrze służyła w czasie podróży ze Ścinawy do dzieci i ich rodzin żyjących z dala od Śląska. Podczas takich podróży obok niezbędnej bielizny zawsze znalazło się miejsce na domowe smakołyki, a wśród nich makowiec lub śląskie kiełbaski – także w pierwszych latach wojny.

Gdy pod koniec 1944 roku Armia Czerwona stała na Wisłą, po raz pierwszy groziło przeniesienie działań wojennych na tereny Rzeszy. Front coraz bardziej zbliżał się do Śląska, którego dotąd oszczędzały zbrojne starcia. Również w Ścinawie krótko przed Bożym Narodzeniem został opracowany tajny plan ewakuacji, który jednak zakładał przejściowe wysiedlenia trwające jeden do najwyżej dwóch tygodni. Bazując na tej błędnej ocenie sytuacji, wydano zalecenie, aby spakować tylko to, co najbardziej potrzebne, bowiem wkrótce nastąpi powrót. Na wszelki wypadek pani Ringelhann spakowała do swojej walizki tylko najważniejsze rzeczy – dowody osobiste, książeczki oszczędnościowe, biżuterię i dokumenty rodzinne – i ukryła je w schronie przeciwlotniczym obok worka z bielizną.

Gdy w styczniu roku 1945 Armia Czerwona rozpoczęła wielką ofensywę z linii Wisły i w ciągu dwóch tygodni dotarła do Odry, mieszkańcy dolnośląskich powiatów zostali w pośpiechu ewakuowani. Dla miejscowości po prawej stronie rzeki, które bez ochrony były wystawione na atak wroga, rozkaz o ewakuacji został wydany 19 i 20 stycznia. Również u pani Ringelhann wieczorem 19 stycznia ktoś zapukał do drzwi. Sąsiadka prosiła ją o dołączenie do uchodźców. Czasu pozostawało niewiele, więc chwyciła swoją walizeczkę i worek z bielizną i wsiadła do wozu czekającego przed domem. Nie wiedziała wtedy jeszcze, że będzie to pożegnanie na zawsze.

Najpierw pojechała do Lubina, gdzie mieszkali jej krewni. Także tutaj panowała atmosfera nerwowości przed wyruszeniem w drogę. Po kilku dniach kolumna uchodźców dotarła do Bolesławca, skąd odjeżdżał pociąg towarowy. Gdy podczas drogi ogłaszano alarm lotniczy, pani Ringelhann także wyskakiwała z pociągu. Przy czym upadła tak nieszczęśliwie, że otworzył się zamek walizki i jej cała zawartość wysypała się na tory. Nie miała czasu na pozbieranie swego dobytku i na koniec pozostała jej tylko pusta walizka – wszystkie dokumenty zostały utracone.

Swoją drugą ojczyznę pani Ringelhann znalazła wreszcie w Dolnej Saksonii, a walizka towarzyszyła jej także i tutaj.

HAUS SCHLESIEN

Dollendorfer Str. 412
53639 Königswinter

+49(0)2244 886 0
info@hausschlesien.de
X
Wir nutzen Cookies auf unserer Website. Einige von ihnen sind essenziell, während andere uns helfen, diese Website und Ihre Erfahrung zu verbessern. 
Customize Customize
No cookies
Yes, I agree